នៅក្នុងការសិក្សាអំពីភាសា យើងអាចពិនិត្យតាមការសិក្សាដោយផ្អែកលើអ័ក្សសមកាល (Synchrony) និងតាមអ័ក្សវិសមកាល (Diachrony)។ អ័ក្សសមកាល ផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់លើការសិក្សាភាសាក្នុងពេលជាក់លាក់ណាមួយ ជាពិសេស គឺពេលបច្ចុប្បន្ន ដោយមិនគិតលើកត្តាប្រវត្តិឬអតីតកាល។ ចំណែកឯ អ័ក្សវិសមកាល ផ្ដោតលើការវិវត្តឬអភិវឌ្ឍរបស់ភាសាតាមរយៈកាលប្រវត្តិ។ វិធីសាស្ត្រនេះ គេច្រើនប្រើនៅក្នុងការសិក្សាភាសាវិទ្យាប្រវត្តិ (Historical Linguistics)។ ភាសា រមែងមានការប្រែប្រួលជានិច្ច។ ភាសាមានបម្រែបម្រួលលើសូរនិងសទ្ទតា វចនសព្ទ សំណេរនិងអក្ខរាវិរុទ្ធ ន័យ និងសម្ព័ន្ធជាដើម។ នៅក្នុងការសិក្សា សង្គមភាសាវិទ្យា គេពិនិត្យការវិវត្តភាសាតាមរយៈទិស៣គឺ តាមរយៈកាល តាមរយៈតំបន់ និងតាមរយៈក្រុម។ ការពិនិត្យតាមរយៈកាលនេះហើយ ដែលយើងអាចសិក្សាផ្អែកលើអ័ក្សសមកាល ឬវិសមកាល។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ នឹងពិនិត្យលើបម្រែបម្រួលសំណេរពាក្យ «សោយ» ដោយផ្អែកលើការសិក្សាតាមអ័ក្សវិសមកាល។
តាមរយៈឯកសារសិលាចារឹកភាសាខ្មែរ យើងឃើញពាក្យ «សោយ» កាលពីសម័យអង្គរមានសំណេរជា «ស្វេយ៑» និង «ស្វេយ» ដែលលេចឡើងក្នុងអត្ថបទយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន៥៣ដង ដែលកាលមុន លោក ហ្វីលីព ជេន្នើរ រកឃើញត្រឹមតែ៤៧ដងប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួននេះនឹងកើនឡើងបន្ដទៅទៀត អាស្រ័យនឹងសិលាចារឹកដែលរកឃើញជាបន្ដបន្ទាប់។ នៅសម័យមុនអង្គរ យើងពុំប្រទះឃើញពាក្យនេះឡើយ។ ប៉ុន្ដែយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា នៅសម័យមុនអង្គរ ក៏ទំនងជាមានសំណេរជា «*ស្វេយ៑» ដែលជាសំណេរបន្សល់មកដល់សម័យអង្គរ។ ការសន្និដ្ឋាននេះ ផ្អែកលើភស្ដុតាងពាក្យ «សំហ្វេយ៑» ដែលមាននៅក្នុងសិលាចារឹកថ្មគ្រែ K.១៣៧១ ជាសិលាចារឹកនៅចន្លោះអន្ដរកាលរវាងសម័យមុនអង្គរនិងសម័យអង្គរ។ បើយើងមើលមកសម័យកណ្ដាល សំណេរពាក្យនេះមានច្រើនរបៀបដូចជា៖ ស្វោយ ស្វោ្យ ស្វោយ្យ និងសោយ។ សំណេរពាក្យ «ស្វោ្យ» នេះនៅបន្ដប្រើរហូតមកដល់រាជ្យព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ ដូចមានឃើញនៅតាមចារឹកថ្ម(ស៊ីម៉ង់)នៅតាមចេតិយវត្តភ្នំ និងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ។ នៅក្នុងអត្ថបទទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយាដំបូងៗ ក៏នៅប្រើពាក្យ «ស្វោយ» នេះដែរ។ លុះមកដល់គ្រាមានវចនានុក្រមខ្មែរ ដែលដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការកំណត់អក្ខរាវិរុទ្ធផ្លូវការរបស់សំណេរពាក្យនេះ សរសេរជា «សោយ» ផង និង «ស្វោយ» ផង ប៉ុន្ដែបច្ចុប្បន្ន យើងប្រើតែសំណេរ «សោយ» តែមួយប៉ុណ្ណោះ។
នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ ក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ពាក្យ «សោយ» នេះ ពីបុរាណប្រើជា «ស្វោយ» ចំណែកឯសៀមប្រើជា «ស្វេយ» (เสวย) អានថា «ស្វឺ៎យ»។ ចំណែកឯពាក្យ «ស្វោយ» នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ បញ្ជាក់ពីប្រភពពាក្យនេះថាមកពីពាក្យបាលីថា «សេវ» ឬ «សេវយ» ដែលត្រូវនឹងពាក្យសំស្ក្រឹតថា «សេវ៑» មានន័យថាសេព។ បន្ថែមពីនេះ វចនានុក្រម នៅតែដាក់ប្រភពពាក្យសៀមមកជាមួយដែរ។ យើងពុំយល់ពីមូលហេតុច្បាស់លាស់ ដែលវចនានុក្រមខ្មែរបានដាក់ក្នុងចំណុចពន្យល់ប្រភពពាក្យ ដោយប្រាប់អំពីពាក្យសៀមនោះឡើយ។ យ៉ាងនេះក្ដី យើងអាចយល់បានយ៉ាងច្បាស់តាមភស្ដុតាងសិលាចារឹកថាពាក្យ សៀម «เสวย» ជាពាក្យខ្ចីពីខ្មែរបុរាណ «ស្វេយ៑» ឬ «ស្វេយ» យ៉ាងប្រាកដ ហើយក៏ពុំសមជាពាក្យមានប្រភពមកពីបាលីផងដែរ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាដំណកស្រង់ឃ្លាមានពាក្យ«ស្វេយ»ក្នុងសិលាចារឹកសម័យអង្គរ៖
- រិយ៑អ្នកតបំបាត៑ធម៌្មនេះគេស្វេយ៑ទោឞតគិ (K.៣៣៖ ប.៣៥-៣៦) = រីអ្នកដែលបំបាត់បុណ្យនេះ អ្នកនោះ(ត្រូវ)សោយទោស។
- រិតបរិបាលនស្វេយវិភវ (K.១៣៩ ផ្ទាំងខ៖ បន្ទាត់១៧) = រិ(អ្នក)ដែលថែរក្សា (សិលាចារឹកនេះ នឹង) សោយនូវវិភព(គឺទ្រព្យសម្បត្តិ សេចក្ដីចម្រើន…)។
- ធូលិវ្រះបាទធូលិជេង៑វ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីជយវម៌្មទេវ តស្វេយវ្រះធម៌្មរាជ្យនុឯកនវអឞ្ដឝក (K.១៧៥ ផ្ទាំងខាងត្បូង ៖ បន្ទាត់១៥) = ធូលីព្រះបាទធូលីជើងព្រះគម្ដែងអញស្រីជ័យវម៌្មទេវសោយព្រះធម្មរាជ្យនាមហាសករាជ(ឆ្នាំ)៨៩១។
- នៅរុកុលនុឝិឞ្យនុអ្នក៑សញ្ជក៑តឝ្រទ្ធាវទ៌្ធេបរិបាលនធម៌្មនេះ ស្វេយ៑ផលសមភាគនុវ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីយោគីឝ្វរបន្ទិត (K.២១១៖ បន្ទាត់៥) = នៅបងប្អូន សិស្ស និងអ្នកសញ្ជកដែលមានសទ្ធាចម្រើននិងថែរក្សាបុណ្យនេះ (សូម)សោយផល
ស្មើភាគនិងព្រះគម្ដែងអញស្រីយោគីសូរបណ្ឌិត។
- នៅគេតសក្កកល្បនានេះ គេស្វេយ៑ត្រៃត្រឹឝនរកយាវតចន្ទ្រាទិត្យមានលេយ៑ (K.២១៤ ផ្ទាំងខ៖ បន្ទាត់១៨-១៩) = នូវអ្នកដែលលួចគ្រឿងរណ្ដាប់បូជានេះ អ្នកនោះសោយនូវនរកសាមសិបពីរជាន់ ដរាបណាព្រះចន្ទ្រនិងព្រះអាទិត្យនៅតែមាន។
នៅក្នុងការប្រែប្រួលពាក្យ/សំណេរពាក្យ ពី «ស្វោយ/ស្វោ្យ» មកជា «សោយ» បានបង្ហាញបម្រែបម្រួលមួយក្នុងភាសាខ្មែរ ដែលតួជើងវ ឬសូរព្យញ្ជនៈ «វ» នៅលំដាប់ទីពីរក្នុងទម្រង់ព្យាង្គ «ពពស» បានធ្លាក់បាត់សូរក្នុងពាក្យ «ស្វោយ ធ្វើ អ្វី ថ្វី» ដែលនាំឱ្យពាក្យនោះក្លាយជា «សោយ អី ថី ធើ»។ មូលហេតុដែលនាំឱ្យពាក្យទាំងបួននេះ បាត់សូរ «វ» ខណៈពាក្យជាច្រើនទៀតដែលមានសូរនិងព្យញ្ជនៈ «វ» នៅលំដាប់ទីពីរ ក្នុងទម្រង់ព្យាង្គ «ពពស» តែពុំបាត់បង់សូរនោះ ជាកម្មវត្ថុដែលគួរពិនិត្យនិងស្រាវជ្រាវបន្ដ។ នៅទីនេះ ខ្ញុំដាក់ការសង្ស័យថា «សោយ អី ថី ធើ» អាចជាពាក្យឫសដែលកម្លាយដោយផ្នត់ជែក [-វ-]។ ចំណុចនេះ អាចដូចករណីពាក្យ ស្ល ស្លុក ស្លាប់… ដែលអ្នកស្រុកខ្លះនិយាយជា ឡ ឡុក ឡាប់ និងអ្នកស្រាវជ្រាវខ្លះពន្យល់ថាជាធ្លាក់ចុះឬបាត់បង់សូរដើមព្យាង្គ។ ប៉ុន្ដែយើងអាចពិនិត្យឃើញថាពាក្យទាំងនោះជាពាក្យឫសទៅវិញ ដូចករណីខ្មែរប្រើពាក្យ «បាយឡុកបាយឡ»។ ឬពាក្យទាំងបួននោះ អាចជាពាក្យមកពីភាសាដទៃ? ប្រសិនបើពាក្យ «ស្វេយ៑» មានពាក្យឫសជា «សេយ៑» ដែលអាចវិវត្តមកជាសូរថា «ស៊ើយ» នោះអាចនាំឱ្យយើងគិតដល់ពាក្យ «xơi» ក្នុងភាសាវៀតណាម ដែលមានន័យថា «ហូប ផឹក ស៊ី…» ដ្បិតពាក្យខ្មែរក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយពាក្យក្នុងស្រឡាយភាសាវៀតណាមបុរាណមួយចំនួនផងដែរ៕ (នៅមានត)
អត្ថបទដោយ៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
