បើសង្កេតមើលវត្តនៅតាមបណ្តាដងទន្លេ គេតែងឃើញមានទូកប្រណាំងរក្សាក្នុងរោងសង់នៅក្បែរព្រះវិហារ។ ទូកប្រណាំងទាំងនោះ គេតែងជ្រើសរើសរកជាងពូកែ ធ្វើដោយសម្រិតសម្រាំងតាមក្បួនខ្នាត ហើយរក្សាក្នុងរោងនៅតាមវត្ត ទុកជាសម្បត្តិរួមរបស់ភូមិស្រុក។ ចាប់ពីថ្ងៃភ្ជុំបិណ្ឌ វត្តនីមួយៗតែងធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីដាក់ទូកចុះទឹក ដើម្បីហាត់អុំត្រៀមប្រណាំងជាមួយទូកវត្តផ្សេងៗ នៅមុខវត្តណាមួយក្នុងថ្ងៃភ្ជុំធំ ឬថ្ងៃចេញព្រះវស្សា។ ការប្រណាំងជាទំនៀមនេះតែងធ្វើមុនព្រះរាជពិធីអុំទូកថ្នាក់ជាតិ ដ្បិតជាទូទៅគេច្រើនរើសយកទូកល្អៗពីភូមិស្រុកនានា មកប្រណាំងនៅទន្លេចតុមុខ មុខព្រះបរមរាជវាំង។
ជាទូទៅ “ទូកប្រណាំង” គេច្រើនសំដៅលើទូកពីរប្រភេទដែលអ្នកស្រុកនិយមធ្វើគឺ ទូកចែវនិងទូកអុំ។ ចំពោះទូកចែវ អ្នកខ្លះក៏ហៅថា “ទូកមួង” ដែរ ហើយទូកទាំងពីរប្រភេទ គេតែងហៅថា “ទូកង”។ គេពុំប្រើទូកប្រណាំងសម្រាប់ដឹកជញ្ជូន ឬជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរតាមទឹកដូចទូកធម្មតាឡើយ។ បើនិយាយដោយសង្ខេបនៃការធ្វើទូកប្រណាំងនេះសោត គឺមានក្បួនខ្នាត និងកិច្ចតូចធំតាមទំនៀម រាប់តាំងពីកាប់ដើមឈើធ្វើទូក រហូតដល់ពេលប្រណាំង។ មុននឹងកាប់ឈើ គេត្រូវធ្វើកិច្ចសុំពីអមនុស្សដែលគេយល់ថាជាអ្នកនៅថែរក្សាដើមឈើ និងព្រៃភ្នំនោះផង (ខ្លះហៅថារុក្ខទេវតា)។ គេតែងនិយមយកឈើពីរប្រភេទសម្រាប់ធ្វើទូកគឺ គគីរ និងពពេល។ ប៉ុន្តែចំពោះឈើដែលគេយកមកធ្វើទូកបានល្អបំផុតគឺ គគីរម្ស៉ៅ និងគគីរខ្សាច់។
តាមទំនៀមអ្នកស្រុក មុននឹងចាប់ផ្តើមធ្វើទូកគេត្រូវធ្វើកិច្ចប្រុងពាលី។ ប្រសិនបើវត្តមួយធ្លាប់មានទូកចាស់ ហើយត្រូវធ្វើទូកថ្មីស្នងទូកចាស់ គេក៏ត្រូវធ្វើកិច្ចអញ្ជើញបារមីទូកចាស់មកសន្ឋិតនៅទូកថ្មី មុននឹងចាប់ផ្តើមធ្វើទូកថ្មីនោះ។ ចំពោះរបៀបធ្វើទូក គេឃើញមានបច្ចេកទេសពីរបែបគឺ “លុងឈើ” និង“លើកក្តារ”។ របៀបទាំងពីរនេះគេក៏ឃើញមាននិយាយនៅក្នុងកំណត់ហេតុ ជីវ តាក្វាន់ ជាអ្នកការទូតចិន ដែលកត់ត្រាអំពីស្រុកខ្មែរតាំងពីចុងសតវត្សទី១៣ដែរ។ បច្ចេកទេសធ្វើដោយលុងឈើ គេត្រូវជ្រើសរើសយកឈើវែងមួយដើមធំ មកសម្អាតសម្បក លុងយកសាច់ឈើផ្នែកកណ្តាលចេញ ចាប់ពីគល់រហូតដល់ចុង។ បន្ទាប់មក គេត្រូវរោលភ្លើងឱ្យសាច់ឈើនោះទន់ ដើម្បីញែកពោះទូកឱ្យបើកឡើងគេហៅថា “ទូកលុង”។
ចំណែកឯការធ្វើទូកលើកក្តារ គេត្រូវច្រៀកឈើជាសន្លឹកក្តារវែងៗ រួចហើយយកសន្លឹកក្តារទាំងនោះមកចាប់ផ្គុំភ្ជាប់នឹងកុងទូក (រូបលេខ៨) ដោយមានមេកណ្តាលមួយជាខ្នាត។ សូមបញ្ជាក់ថា កុងទូកក៏គឺជាខ្នាតយ៉ាងសំខាន់ដែរ ហើយគេតែងចម្លងយកពីទូកណាដែលធ្លាប់ប្រណាំងឈ្នះច្រើន និងមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បី។ ប្រសិនបើគេចង់បន្ថែមឬបន្ថយប្រវែងទូក គេត្រូវគណនាខ្នាតកុងទូកនោះដោយល្អិតល្អន់។ ចំពោះសន្លឹកក្តារនីមួយៗត្រូវចាប់ភ្ជាប់នឹងកុងលើកឡើង រហូតពេញរាងជាទូក គេហៅថា “ទូកលើកក្តារ”។ ប្រភេទទូកប្រណាំងទាំងពីររបៀបនេះ គេធ្វើមានប្រវែងជាមធ្យមពី២៨ម៉ែត្រ ទៅ៣០ម៉ែត្រ និងមានទទឹងផ្នែកកណ្តាលប្រវែង១ម៉ែត្រកន្លះ។
កុងទូក ដែលទុកជាខ្នាត
ក្នុងការធ្វើទូកប្រណាំងទាំងពីររបៀបខាងលើ ពេលចូលដល់ដំណាក់កាលបំពាក់ក្បាល និងកន្សៃ (កន្ទុយទូក) គេត្រូវធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីម្តងទៀត។ ដោយឡែក បើត្រឡប់មកនិយាយការដាក់ក្បាល និងកន្សៃទូកលុង គេតែងធ្វើក្រោយពេលលុងសាច់ឈើរួចរាល់។ ប៉ុន្តែចំពោះទូកលើកក្តារ គេសង្កេតឃើញធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីដាក់ក្បាល និងកន្សៃបន្ទាប់ពីវាស់វែងខ្នាត និងកបាតរួចរាល់។ ក្នុងកិច្ចបំពាក់ក្បាល និងកន្សៃទូកទាំងនេះ គេថែមទាំងថ្វាយភ្លេងពិណពាទ្យ ព្រមទាំងនិមន្តព្រះសង្ឃប្រស់ព្រំផងដែរ។ ក្នុងកិច្ចនេះតែងមានបាយស្រីច្រើនថ្នាក់ ផ្លែឈើ នំចំណី បង្អែម និងចម្អាបផង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ លើក្បាលទូកថ្មីគេថ្វាយបាយស្រី ផ្លែឈើដែរ និងក្លស់មួយ។ ប៉ុន្តែនៅផ្នែកកន្សៃ ពុំមានដាក់តង្វាយ ឬគ្រឿងសក្ការៈអ្វីឡើយ។
បន្ទាប់ពីធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីបំពាក់ក្បាល និងកន្សៃទូករួចហើយ បើនិយាយចំពោះតែទូកលើកក្តារ គេត្រូវយកបន្ទះក្តារមកស្វានផ្គុំភ្ជាប់នឹងកុងទូក។ ការភ្ជាប់ក្តារនេះ ផ្តើមចេញពីបាតទូក កឡើងមួយសន្លឹកម្តងៗ (ប្រហែលម្ខាង៥សន្លឹក) រហូតដល់មាត់គែមទូក។ លុះលើកក្តារបានពេញលេញតាមខ្នាតទូកដែលចង់បានរួចហើយ គេត្រូវផ្កាប់ទូកចុះ ដើម្បីពិនិត្យ និងសម្អាតបាតទូកពីក្រៅ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ នៅគេដំបញ្ចូលខ្សែនីឡុងយ៉ាងណែន ចូលក្នុងចន្លោះមុខតំណក្តារនីមួយៗដែលមានមុខពីរជល់គ្នា។ ចំណុចនេះ បើតាមបច្ចេកទេសបុរាណ គេច្រើនយកសំឡីគ ឬសសៃក្រចៅជ្រលក់ជ័រឈើមកបិទ។ប៉ុន្តែតាមបច្ចេកទេសបច្ចុប្បន្ន គេលាបជ័រទឹកលាយជ័រចុងនៅតាមចន្លោះមុខតំណនោះម្តងទៀត ព្រមទាំងបិទភ្ជិតតាមក្បាលប៊ូឡុង ឬដែកគោល រួចហើយគេយកចម្រៀកបន្ទះស័ង្កសីមកវាយភ្ជាប់ពាសលើមុខតំណក្តារនោះ ដើម្បីធានាឱ្យកាន់តែជាប់មាំល្អ និងមិនជ្រាបទឹកផង។
បន្ទាប់ពីរៀបចំលក្ខណៈបច្ចេកទេសតាមក្បួនខ្នាត និងបិទជ័រចប់សព្វគ្រប់ហើយ គេតែងរៀបចំតុបតែងលម្អ ពោលគឺលាបពណ៌ និងគូរក្បាច់ជាដើម។ ការលម្អទូកគឺជាសោភ័ណ្ឌមួយបែបដែលបង្ហាញឱ្យឃើញទឹកដៃសិល្បៈ។ ការលាបពណ៌ និងគូរក្បាច់លម្អ ដើមឡើយគេច្រើនរកអ្នកមានទឹកដៃល្អ ពូកែគូរក្បាច់ឱ្យសមនឹងទម្រង់ទូក។ សព្វថ្ងៃគេអាចប្រើបច្ចេកទេសបាញ់ពណ៌ដោយម៉ាស៊ីន និងគូរកាត់ក្បាច់លើពុម្ពក្រដាស រួចដាក់បាញ់រំលេចពណ៌លើក្បាល កន្សៃ ឬតួទូក។ បន្ទាប់ពីនោះ គេគូរកាត់សសៃក្បាច់បន្ថែមទៀត ដើម្បីឱ្យលើសសម្រស់សមភ្នែក ឬគេអាចគូររូបសត្វ ឬរូបតំណាងវត្តនៅលើទូកក៏មាន។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី មុននឹងសន្មតថាទូកនោះគ្រប់លក្ខណៈត្រឹមត្រូវ គេត្រូវធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីចុងក្រោយដើម្បីបំពាក់ភ្នែក ប្រសិទ្ធីតាមទំនៀម និងជំនឿ។
ជាធម្មតាទូកដែលរៀបចំតាមក្បួនខ្នាតត្រឹមត្រូវ ហើយបុរាណតែងសម្គាល់ឃើញថាជាទូកល្អ តែងតែប្រណាំងឈ្នះគេ ច្រើនចូលក្នុងលក្ខណៈណាមួយនៃសម្លោកទូកបីគឺ “បាតកន្តាំង ករមាំង កន្ទុយពស់ព្រៃ” “បាតកញ្ជើ កក្រពើ កន្ទុយក្រាយ” និង “ចំហៀងពក ស្រទបចេកចាក់”។ ដូច្នេះជារួមមក ការធ្វើទូកប្រណាំងជាទំនៀមរបស់អ្នកស្រុកទន្លេ ដែលជាកិច្ចការប្រកបដោយបច្ចេកទេស ក្បួនខ្នាត និងជំនឿរបស់អ្នកស្រុក។ ជំនឿពាក់ព័ន្ធនឹងការថែរក្សាទូក ព្រមទាំងការរៀបចំប្រណាំង ខ្ញុំសូមលើកមកនិយាយក្នុងសប្តាហ៍ក្រោយ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
