រុក្ខជាតិ និងអ្នកថែរក្សានៅក្នុងសង្គមខ្មែរសម័យបុរាណ

មិនថាតែនៅសម័យបច្ចុប្បន្ននោះទេ ដែលរុក្ខជាតិមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងសម្រាប់ការរស់នៅរបស់មនុស្ស រីឯនៅសម័យបុរាណរុក្ខជាតិក៏សំខាន់ដូចគ្នា។ រុក្ខជាតិ និងបរិស្ថានធម្មជាតិ គឺជាប្រភពមិនចេះរីងស្ងួត ឬអាចនិយាយបានថា ជាប្រភពនៃជីវិតមនុស្ស សត្វ និងជាធាតុផ្សំដ៏សំខាន់មួយរបស់វប្បធម៌ផងដែរ។ នៅក្នុងសិលាចារឹកបុរាណខ្មែរ រុក្ខជាតិបានដើរតួនាទី និងផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ទាំងការប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ និងការប្រណិប័តន៍ប្រព័ន្ធជំនឿ។ ក្រៅពីនោះ យើងសង្កេតឃើញថា នៅសម័យបុរាណហាក់ដូចជាមានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរុក្ខជាតិ ឬព្រៃឈើយ៉ាងជាក់លាក់មួយដូចសម័យបច្ចុប្បន្នមានក្រសួងបរិស្ថានជាអ្នកគ្រប់គ្រងដូច្នោះដែរ។ នៅក្នុងអត្ថបទខ្លីនេះ យើងនឹងបង្ហាញភស្តុតាងខ្លះៗអំពីតួនាទី ការប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ ឬរុក្ខជាតិនៅសម័យបុរាណ ដោយយោងទៅលើព័ត៌មានសិលាចារឹកបុរាណខ្មែរ។

១. ស្ថាននាមបុរាណទាក់នឹងរុក្ខជាតិ

ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី៧មក សិលាចារឹកខ្មែរបុរាណបានបង្ហាញទីកន្លែងជាច្រើនដែលមានឈ្មោះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរុក្ខជាតិ (រូបលេខ១)។ ឧទាហរណ៍ ឈ្មោះខេត្តដែលទាក់ទងនឹងរុក្ខជាតិមានដូចជា ប្រមាណជ្រៃនន្ទ (K.393) ប្រមាណព្រៃស្វាយ (K.989) ប្រមាណព្រៃរមៀត (K.380) ប្រមាណដើមខ្យល់ (K.944) ប្រមាណ   សន្ទុក (K.756)។ រីឯឈ្មោះស្រុកនៅសម័យបុរាណដែលយករុក្ខជាតិមកសម្គាល់ជាឈ្មោះមានដូចជា ស្រុកស្តុកឫស្សី (K.219) ស្រុកព្រៃត្របែក (K.720) ស្រុកព្រៃដើមថ្នឹង (K.105) ស្រុកចំបក់ (K.344) ស្រុកជ្រៃវៀន (K.178) ស្រុកព្រៃត្បែង (K.292) ស្រុកព្រះផ្ចឹក (K.292) ស្រុកសំរោង (K.713) ស្រុកដើមថ្ងាន់ (K.292) ស្រុកដើមស្វាយ (K.292) ស្រុកសង្កែ (K.67) ស្រុកដូងមួយដើម (K.235) ស្រុកត្រពាំងកន្តួត (K.820) ស្រុកឃ្មួញ (K.235)។ ក្រៅពីនេះ មានស្ថាននាមជាច្រើនទៀតដែលមានឈ្មោះទាក់ទងនឹងរុក្ខជាតិ មិនត្រឹមតែប្រមាណ និងស្រុក ទេ ពោល គឺមានទាំងឈ្មោះភូមិ (ដី) ឈ្មោះស្ទឹង ឈ្មោះទន្លេ ឈ្មោះបឹង ឈ្មោះស្តុក ឈ្មោះចង្ហូរ ឈ្មោះព្រៃ។ល។

២. ឱសថទាក់នឹងរុក្ខជាតិ

នៅរវាងចុងស.វ.ទី១២ ដើមស.វ.ទី១៣ គេដឹងថាវិស័យសុខាភិបាលទំនងជាមានការរីកលូតលាស់គួរកត់សម្គាល់ ដ្បិតសិលាចារឹកនៅប្រាសាទតាព្រហ្មបានឱ្យដឹងថា យ៉ាងហោចណាស់

មានមន្ទីរពេទ្យចំនួន ១០២ នៅទូទាំងប្រទេស ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (គ.ស.១១៨១ ដល់ ១២២០)។ ក្នុងនោះ គេដឹងបន្ថែមថា សិលាចារឹកដែលចារឹកនៅតាមហោរបន់ស្រន់មន្ទីរភាគច្រើន សរសេរជាភាសាសំស្រ្កឹត ហើយមានខ្លឹមសារស្ទើរតែដូចគ្នាទាំងស្រុង។ អ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់នោះគឺសិលាចារឹកទាំងនោះរៀបរាប់ឱ្យដឹងថា គេបានយករុក្ខជាតិមកប្រើប្រាស់ជាឱសថសម្រាប់ព្យាបាលអ្នកជំងឺថែមទៀតផង។ ឧទាហរណ៍ សិលាចារឹកព្រះធាតុរកា ខេត្តកំពង់ធំ K.435 ស្លោកទី៣២ រៀបរាប់ថា (រូបលេខ២)៖

                        ហិង្គុក្ឞារំ តោត្ថជិណ៌          មេកៃកញ្ចៃកបាទកម៑

                        បញ្ចវិមវន្តុកប៌ូរំ                     គក៌្ករាយាះ បលទ្វយម៑។

ប្រែសម្រួលថា៖

ហិង្គុ អំបិល ផ្លែក្រវ៉ាន់តូច និងផ្លែកំញាននីមួយៗទំងន់មួយបាទ កបូរចំនួន៥ ទឹកត្នោត២បលៈ។

៣. ជំនឿទាក់ទងនឹងរុក្ខជាតិ

យោងតាមសិលាចារឹកប្រាសាទភិមានអាកាស K.834 បញ្ជាក់ថា គេបានចាត់ទុកដើមពោធិព្រឹក្សស្មើនឹងទេពនៅក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដោយឫសដើមពោធិតំណាងឱ្យព្រះព្រហ្ម តួដើមពោធិតំណាងឱ្យព្រះឥសូរ និងមែកដើមពោធិតំណាងឱ្យព្រះវិស្ណុ។ បន្ថែមពីនេះ គេបានហាមប្រាមមិនឱ្យនរណាបំផ្លាញដើមពោធិនេះបានឡើយ សូម្បីតែស្តេចផែនដី ភ្លើង ដែក ដឹង ដំរី ខ្យល់ រន្ទះ ក៏មិនអាចមកបៀតបៀនបានឡើយ (រូបលេខ៣)។

ឧទាហរណ៍ខ្លីខាងលើបញ្ជាក់ថា នៅសម័យបុរាណ ក៏មិនខុសពីសម័យទំនើបនេះដែរ ពោល គឺគេតែងតែយករុក្ខជាតិផ្សំធ្វើជាឱសថសម្រាប់ព្យាបាលជំងឺមកទល់សព្វថ្ងៃ។

៤. អ្នកថែរក្សារុក្ខជាតិ ឬព្រៃឈើ

នៅសម័យបច្ចុប្បន្ន មន្រ្តីរាជការដែលមានតួនាទីការពារព្រៃឈើ ឬបរិស្ថានធម្មជាតិ គេច្រើនប្រើពាក្យថា “ឧទ្យានរក្ស” ស្ថិតនៅក្រោមឱវាទក្រសួងបរិស្ថាន។ នៅសម័យបុរាណខ្មែរ យើងឃើញថា រាជការបានតែងតាំងមនុស្សជា “ក្លោញ ឈេ វ្រៃយ៑” ដែលត្រូវនឹងសំណេរទំនើបថា “ខ្លោញឈើព្រៃ” ប្រែសម្រួលមកថា “ប្រធានខាងព្រៃឈើ”។ ពាក្យនេះបើគិតមកបច្ចុប្បន្ន វាត្រូវនឹងពាក្យគេហៅក្រៅជាទូទៅថា “មេព្រៃ” ដែលជាផ្លូវការជាមន្រ្តីនៅក្នុង “រដ្ឋបាលព្រៃឈើ”។

ពាក្យ “ក្លោញ ឈេ វ្រៃយ៑” លេចឡើងនៅក្នុងសិលាចារឹកមួយ (មិនស្គាល់ប្រភពទីតាំងរកឃើញ) នៅខេត្តតាកែវ ចុះបញ្ជីលេខ K.79 ចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណ នៅគ.ស.៦៣៩ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ (រូបលេខ៤)។ ខ្លឹមសារដើមរបស់សិលាចារឹកនេះរៀបរាប់ថា៖ “ក្លោញ៑ឈេវ្រៃយ៑ឱយ៑គិនោះស្រេសោត៑តវ្រះក្លោញ៑ទារ៑ណិភចន្លក្កទ្រោង៑បោញ៑ឝិវចន្ទ្រកោន៑ក្លោញ៑អំវល៑យៅ១វ្លះ១ត្មុផ៌េម៑១ស្រូត្លោង៑៣” ប្រែសម្រួលថា “ក្លោញឈើព្រៃ (មេព្រៃ ឬរដ្ឋបាលព្រៃឈើ) បានបរិច្ចាកស្រែថ្វាយដល់ព្រះក្លោញ បានទទួលដោយ ណិភចន្លក្ក ព្រមទាំងបោញសិវចន្រ្ទ កូន ក្លោញអំវល១យៅ ១  វ្លះ គោផើម១ ស្រូវ ៣ ត្លោង”។

ជាសេចក្តីសន្និដ្ឋានរួមមក យើងឃើញថា រុក្ខជាតិពិតជាដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ការរស់នៅរបស់មនុស្សនៅសម័យបុរាណ។ ក្នុងនោះ ស្ថាននាមជាច្រើនសម្គាល់ដោយរុក្ខជាតិដូចមានរៀបរាប់នៅក្នុងសិលាចារឹកយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់។ ក្រៅពីនេះ ក៏មានសិលាចារឹកមួយចំនួនបានផ្តល់ភស្តុតាងអំពីជំនឿ និងការប្រើប្រាស់ឱសថទាក់ទងជាមួយរុក្ខជាតិ។ អ្វីដែលពិសេសនោះគឺសិលាចារឹកមកពីខេត្តតាកែវ បានផ្តល់ព័ត៌មានឱ្យដឹងពីការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើនៅសម័យបុរាណ។ យើងពុំដឹងអំពីឋានៈនុក្រមមន្រ្តីរាជការទាក់ទងនឹងព្រៃឈើនេះច្បាស់ទេ ប៉ុន្តែភស្តុតាងដ៏តូចនេះ ស្តែងឱ្យឃើញអំពីការយកចិត្តទុកដាក់នៅសម័យបុរាណក្នុងការថែរក្សាការពារព្រៃឈើដូចនៅសម័យថ្មីយើងដែរ៕

—————————

Plants and Conservators in ancient Khmer society

In this article, we will present some evidence of the role of usage and management of forests or plants, based on information on ancient Khmer inscriptions.

Ancient toponymy associated with plants

Since the 7th century, ancient Khmer inscriptions have revealed many places whose names are associated with plants. For example, the names of the provinces associated with plants include Pramān Jrainan (K.393), Pramān Vrai Svāy (K.989), Pramān Vrai Rmyat (K.380), Pramān Teṃ Khyal (K.944), Pramān Sanduk (K.756). The names of Sruk (district) in ancient times that are marked by plants are Sruk Russey (K.219), Sruk Vrai Trapek (K.720), Sruk Doem Thnong (K.105), Sruk Chambok (K.344), Sruk Chrey Vien (K.178), Sruk Vrai Tbeng (K.292), Sruk Prea Phchik (K.292), Sruk Saṃroṅ (K.713), Sruk Doem Thnang (K.292), Sruk Doeum Svāy (K.292), Sruk Sangkae (K.67), Sruk​ Doung Muoy Doem (K.235), Sruk Trapeang Kantout (K.820), Sruk Khmuonh (K.235). In addition, there are many other places with names related to plants, not only Pramān and Sruk, but also the name of the village (land), lakes, streams, canals, rivers, forests, etc.

Herbal medicine

Between the end of the 12th century and the beginning of the 13th century, it was known that the health sector was likely to grow significantly, as inscriptions at Ta Prohm indicate that there were at least 102 hospitals throughout the Country during the reign of Jayavarman VII (1181 CE to 1220 CE). It is also known that most of the inscriptions on the praying of hospitals are written in Sanskrit and have almost the same content. It is noteworthy that the inscriptions mention that the plants were used as medicine to treat patients. For example, the inscription of Preah Theat Roka, Kampong Thom province, K.435.

In conclusion, we see that plants really played an important role in human life in ancient times. Many of the names are marked with plants, as described in numerous inscriptions. In addition, some inscriptions provide evidence of beliefs and uses of herbs in connection with plants. What is special is that the inscriptions from Takeo province provide information about ancient forest management. We do not know the ranks of civil servants in relation to this forest, but this small evidence shows the care in ancient times to protect the forest as in our times now.

អត្ថបទដោយ៖ កំ វណ្ណរ៉ា