វត្តតាលុន ឬវត្តកេតុបុទុម្ម ស្ថិតនៅក្នុងឃុំតាលុន ស្រុកស្អាង ខេត្តកណ្តាល។ វត្តនេះ កសាងឡើងនៅប្របដងទន្លេបាសាក់ត្រើយខាងកើត ហើយជាវត្តដែលមានព្រះវិហារពីរសង់មុខក្រោយគ្នា។ ផ្អែកតាមចំណារលើហោជាងឱ្យដឹងថា ព្រះវិហារចាស់កសាងនៅក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៨១ (ឆ្នាំ១៩៣៨)។ នៅមុខព្រះវិហារ គេសាងដងទង់មួយគូ និងចេតិយបុរាណពីរអមខ្លោងទ្វារចូល។ រីឯនៅផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារ គេសាងព្រះបដិមាព្រះជីវ៍ធំតម្កល់លើបល្ល័ង្កខ្ពស់មួយ អមដោយព្រះពុទ្ធរូបចាស់ៗបាក់បែកមួយចំនួន ហើយនៅលើជញ្ជាំងជុំវិញមានគំនូររឿងពុទ្ធប្រវត្តិ ដែលបង្ហាញពីទឹកដៃសិល្បៈ និងព័ត៌មានខ្លះគួរឱ្យសិក្សាស្វែងយល់។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី សព្វថ្ងៃព្រះវិហារនេះទុកជាសំណង់បុរាណមួយពុំប្រើប្រាស់សម្រាប់ធ្វើកិច្ចពិធីអ្វីដូចមុនឡើយ។
ព្រះវិហារចាស់វត្តតាលុនស្ថិតនៅខាងលិចព្រះវិហារថ្មី ដែលទើបនឹងកសាងឡើង កាលពីឆ្នាំ២០១១ (ហើយស្ថាពរឆ្នាំ២០១៩) ដើម្បីប្រើប្រាស់ជំនួសព្រះវិហារចាស់។ ចំពោះព្រះវិហារចាស់នេះ គឺជាសំណង់បែបបុរាណ កសាងលើខឿនបីថ្នាក់ មានបង្កាន់ដៃព័ទ្ធជុំវិញ និងមានខ្លោងទ្វារទាំង៤ទិស ក្របដោយក្បាច់លម្អយ៉ាងល្អវិសេស។ ខឿនកណ្តាលកម្ពស់ប្រហែល១ម៉ែត្រ ហើយខឿនខាងលើផុតកម្ពស់ស្មើដើមទ្រូង មានជណ្តើរនៅទិសខាងកើតនិងខាងលិច។ អមជណ្តើរទាំងពីរមានរូបតោមួយគូ និងនាគមួយគូ។ ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីស្ថាបនាព្រះវិហារថ្មីរួចរាល់ជាស្ថាពរមក ព្រះវិហារចាស់នេះក៏ហាក់ដូចជាកាន់តែទ្រុឌទ្រោម ធ្លុះ របេះ បាក់បែក ទាំងដំបូល នាគចែង ពិតាន និងក្បាច់លម្អលើផ្នែកផ្សេងៗដោយអន្លើ។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E2%80%8B%E1%9F%A3-%E1%9E%9F%E1%9E%97%E1%9E%B6%E1%9E%96%E1%9E%9C%E1%9E%B7%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E2%80%8B%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%BB%E1%9E%8C%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%84%E1%9E%98-copy-1024x684.jpg)
ទម្រង់ព្រះវិហារខាងលើ គឺជាប្រភេទព្រះវិហារជហ្វា៤ ឬហៅថាព្រះវិហារបុរាណ ដែលបំពាក់ជហ្វា២នៅចុងដំបូលខាងមុខ និងជហ្វា២ទៀតនៅលើចុងដំបូលខាងក្រោយ។ ប៉ុន្តែដំបូលព្រះវិហារដែលឃើញសព្វថ្ងៃ គឺប្រក់ប្រភេទក្បឿងម្យ៉ាងហៅថា “ក្បឿងក្បាច់” ឬខ្លះហៅថាក្បឿងយួន។ ដំបូលនេះគេធ្វើឱ្យមានរាងជ្រាលចុះម្ខាងបីថ្នាក់ ហើយនៅតាមចុងចែងនីមួយៗលម្អដោយនាគចែង (សព្វថ្ងៃក្បាលនាគខ្លះបាក់ខូចដោយអន្លើ)។ ចំពោះហោជាងទាំងពីរនៃព្រះវិហារវត្តតាលុន គេសង្កេតឃើញថា គឺជាហោជាងរចនាក្បាច់ឆ្លាក់ផ្ទាល់ពីស៊ីម៉ងត៍ទាំងសងខាង ពោលគឺពុំមែនហោជាងប្រើក្បាច់ចាក់ពុម្ព ឬហោជាងឆ្លាក់ពីឈើ។ នៅលើផ្ទៃហោជាងខាងកើត គេឆ្លាក់រចនាក្បាច់ភ្ញីទេស និងមានរូបមកុដតម្កល់លើជើងពាននៅចំកណ្តាលអមដោយដោយឆ័ត្ររួតបីថ្នាក់មួយគូ ព្រមទាំងរាជសីហ៍(?)មួយគូឈរកាន់ឆ័ត្ររួត។ ចំណែកឯហោជាងខាងលិច ក៏រចនាលម្អដូចហោជាងខាងកើតដែរ តែលើហោជាងនេះមានចំណារលេខ “១៩៣៨” និង “ពស.២៤៨១” នៅខាងក្រោមរូបមកុដ ដែលអាចជាកាលបរិច្ឆេទកសាងព្រះវិហារ។ តាមលក្ខណៈនេះ ប្រហែលសិល្បករមានចេតនាឆ្លាក់យកលំនាំរូបព្រះសង្ហារ។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E1%9F%A5-%E1%9E%A0%E1%9F%84%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%84%E1%9E%81%E1%9E%B6%E1%9E%84%E1%9E%9B%E1%9E%B7%E1%9E%85-copy-1024x751.jpg)
ចំណែកការរៀបចំ និងលម្អលើផ្ទៃជញ្ជាំងព្រះវិហារផ្នែកខាងក្រៅ គេសង្កេតឃើញ មាននៅសល់ស្នាមលាបពណ៌ដីលែង ដែលទំនងជាពណ៌ដើមលាបតាំងពីដំបូងលើព្រះវិហារនេះ។ ពណ៌ដីលែងនោះសោត គេឃើញប្រើលាបជាពិសេសលើសសរបាំងសាច និងលាបលើសារពើសូត្រជើងជញ្ជាំង ព្រមទាំងលាបលើក្បាច់លម្អតាមស៊ុមទ្វារ និងបង្អួចផងដែរ (ក្បាច់លម្អស៊ុមទ្វារនិងបង្អួចខ្លះលាបពណ៌ស)។ ក្បាច់លម្អតាមស៊ុមទ្វារ និងបង្អួចទាំងនោះ ជាក្បាច់ពុម្ពស៊ីម៉ងត៍ទាំងអស់ តែរំលេចរូបក្បាលព្រះកាល (រាហូ) ធំមួយនៅចំកណ្តាល។ លើសពីនេះនៅលើផ្នែកកណ្តាលនៃជញ្ជាំងខាងលិច មានគំនូរមួយផ្ទាំងជាអន្លើស្រង់ពីក្នុងរឿងពុទ្ធប្រវត្តិ ត្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គយាងប្រោសពុទ្ធបិតានៅនគរកបិលភស្តុ តែលើជញ្ជាំងខាងកើតរាយនាមអ្នកជួសជុលព្រះវិហារ។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E1%9F%A6%E2%80%8B-%E1%9E%85%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9F%84%E1%9F%87%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9F%80%E1%9E%84-copy-771x1024.jpg)
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E2%80%8B%E1%9F%A7-%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9E%85%E1%9F%8B%E1%9E%9B%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%A2%E1%9E%9F%E1%9F%8A%E1%9E%BB%E1%9E%98%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%A2%E1%9E%BD%E1%9E%85-copy-800x1024.jpg)
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E1%9F%A8-%E1%9E%82%E1%9F%86%E1%9E%93%E1%9E%BC%E1%9E%9A%E2%80%8B%E1%9E%94%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%84%E1%9E%9F%E1%9E%96%E1%9E%BB%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%92%E1%9E%94%E1%9E%B7%E1%9E%8F%E1%9E%B6-copy-1024x939.jpg)
ដោយឡែកនៅផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារចែកជាបីល្វែង គឺល្វែងគ្រឹះនៅកណ្តាល និងអមដោយរបៀងសងខាង។ នៅផ្នែកខាងក្នុងនេះដែរ មានសសរបេតុងបួនជ្រុងពីរជួរទ្រពិតានឈើ និងគ្រឿងបង្គុំខាងលើ។ ចំណុចគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅផ្នែកខាងក្នុងនេះ គឺសសរទាំងអស់ជាសសរលាត គ្មានក្បាច់លម្អ ពុំលាបពណ៌អ្វីទាំងអស់ ពោលគឺពណ៌ស៊ីម៉ងត៍ដូចផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្រោមគំនូរ។ ចំណែកឯពិតានខាងលើ គឺជាសន្លឹកក្តារបិទភ្ជិត និងលាបពណ៌ខៀវលាត គ្មានក្បាច់លម្អ។ ពិតាន និងសសរខាងក្នុងនេះទំនងជាជួសជុលក្នុងពេលណាមួយក្រោយសង្រ្គាម។ ប៉ុន្តែចំពោះការ៉ូបាតខាងក្រោម គឺជាការ៉ូបុរាណពណ៌ស-ក្រហមរៀបឆ្លាស់គ្នា។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E1%9F%A9%E2%80%8B-%E1%9E%95%E1%9F%92%E1%9E%93%E1%9F%82%E1%9E%80%E1%9E%81%E1%9E%B6%E1%9E%84%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%93%E1%9E%BB%E1%9E%84%E2%80%8B%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%9C%E1%9E%B7%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%9A-copy-1024x771.jpg)
រីឯព្រះជីវ៍ក្នុងព្រះវិហារ សាងឡើងក្នុងកាយវិការផ្ចាញ់មារ ពោលគឺព្រះអង្គគង់ព្រះភ្នែន ព្រះហស្តស្តាំដាក់លើព្រះបាត ចុងម្រាមសំយុងចុះ ហើយព្រះហស្តឆ្វេងផ្ងារដាក់លើព្រះបាត។ ព្រះជីវ៍អង្គនេះលាបពណ៌មាសឆ្អិនឆ្អៅតម្កល់លើបល័ង្កខ្ពស់ អមដោយព្រះបដិមាព្រះអង្គទ្រង់បាត្រ និងមានព្រះបដិមាតូចធំជាច្រើនអង្គទៀតតម្កល់ខាងមុខ។ អ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់ការរៀបចំតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាគោរពបូជាក្នុងព្រះវិហារនេះ គឺគេសង្កេតឃើញថា ពុំមានចំណារអ្វីដែលអាចនាំឱ្យដឹងកាលបរិច្ឆេទនៃការកសាងព្រះបដិមាទាំងនោះឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅលើបល្ល័ង្កព្រះជីវ៍គេឃើញមានព្រះពុទ្ធបដិមាតូចៗបែកបាក់ចាស់ៗ ដែលទំនងជាព្រះបដិមាតម្កល់ក្នុងព្រះវិហារនេះតាំងពីដំបូង។ លើសពីនេះ នៅខាងក្រោយបល្ល័ង្កព្រះជីវ៍ មានចងព្រះបត់ធំមួយផ្ទាំង ហើយលើព្រះបត់នោះមានគំនូរដើមពោធិព្រឹក្ស និងទេវតាបាយផ្កា។ លក្ខណៈត្រង់នេះ ហាក់ដូចជាត្រូវនឹងសាច់រឿងក្នុងពុទ្ធប្រវត្តិ ពេលព្រះអង្គឈ្នះមារ គឺមានទេវតាហោះបាយផ្កាសាទរ។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E2%80%8B%E1%9F%A1%E1%9F%A1-%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%87%E1%9E%B8%E1%9E%9C%E1%9F%8D-copy-1024x771.jpg)
គំនូរលើជញ្ជាំងខាងក្នុងព្រះវិហារ វិចិត្រករគូររៀបរាប់សាច់រឿងពុទ្ធប្រវត្តិ និងរឿងវេស្សន្តរ ព្រមទាំងបញ្ចូលទិដ្ឋភាពនៃការធ្វើទារុណកម្មសត្វនរកក្នុងចន្លោះរឿងវេស្សន្តរ។ នៅលើផ្ទៃហប់ខ្យល់ខាងលើបំផុតនៃជញ្ជាំងខាងត្បូង និងខាងជើង គេគូររូបទេពនិករហោះហើរកាន់កម្រងផ្កាផ្សេងៗកណ្តាលអាកាស។ ប៉ុន្តែចំពោះរបៀបគូរ រឿងពុទ្ធប្រវត្តិក្នុងព្រះវិហារនេះ វិចិត្រករសង្ខេបយកតែឈុតសំខាន់ៗគូរបង្ហាញរឿងពុទ្ធប្រវត្តិនៅបន្ទាត់ខាងលើ និងរឿងវេស្សន្តរនៅបន្ទាត់ខាងក្រោម។ បើមើលចាប់ផ្តើមចេញពីជញ្ជាំងខាងកើត គេគូរអន្លើព្រះអង្គត្រាស់ដឹងមួយផ្ទាំងធំនៅបន្ទាត់ខាងលើ។ ចំណែកផ្ទាំងតូចនៅខាងក្រោម គេគូរត្រង់ទេវតាយាងសន្តុសិតទេវបុត្រឱ្យច្យុតមកចាប់កំណើតជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ដូច្នេះសាច់រឿងពុទ្ធប្រវត្តិនៃបន្ទាត់ខាងលើចាប់រាយចេញទៅខាងស្តាំ រហូតព័ទ្ធមកជញ្ជាំងខាងជើងរួចបញ្ចប់។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E2%80%8B%E1%9F%A1%E1%9F%A3-%E1%9E%82%E1%9F%86%E1%9E%93%E1%9E%BC%E1%9E%9A%E1%9E%9B%E1%9E%BE%E2%80%8B%E1%9E%87%E1%9E%89%E1%9F%92%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%84%E2%80%8B%E1%9E%81%E1%9E%B6%E1%9E%84%E1%9E%80%E1%9E%BE%E1%9E%8F%E2%80%8B-copy-1024x752.jpg)
បើផ្អែកតាមចំណារខ្លីមួយលើផ្ទាំងគំនូរត្រង់កណ្ឌទសពរដែលជាកណ្ឌទី១ក្នុងរឿងវេស្សន្តរ ជាងគំនូររចនាក្នុងព្រះវិហារនេះឈ្មោះ “សាម៉ុន” ហើយបើពិនិត្យចំណារខ្លីមួយទៀតត្រង់ផ្ទាំងហប់ខ្យល់លើជញ្ជាំងខាងត្បូងឱ្យដឹងបន្ថែមទៀតថា គំនូរក្នុងព្រះវិហារនេះគូរក្នុងឆ្នាំ១៩៨៩។ ដូច្នេះបើពិនិត្យលើលក្ខណៈគំនូរ សភាពសសរខាងក្នុង និងផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្នុង ព្រមទាំងផ្អែកលើបញ្ជីរាយនាមសប្បុរសជនលើជញ្ជាំងព្រះវិហារ គេយល់ថាព្រះវិហារនេះប្រហែលជួសជុលក្រោយសង្រ្គាម ពោលគឺទាំងដំបូល សសរក្នុង ពិតាន និងគំនូរជាដើម។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/%E1%9E%9A%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%81%E1%9F%A1%E1%9F%A5%E2%80%8B-%E1%9E%9A%E1%9E%BF%E1%9E%84%E2%80%8B%E1%9E%9C%E1%9F%81%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%9A-copy-1024x960.jpg)
សង្ខេបសេចក្តីមក ព្រះវិហារវត្តតាលុន ជាវិហារបុរាណដែលធ្លាប់បានជួសជុលច្រើនលើកច្រើនគ្រា ដើម្បីទុកជាទីសក្ការៈរបស់អ្នកស្រុក។ គំនូរ និងរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់នេះមានលក្ខណៈពិសេសគួរឱ្យសិក្សាស្វែងយល់។ លើសពីនេះ ថ្វីបើព្រះវិហារប្រឈមនឹងនឹងការពុកផុយ បាក់បែកទ្រុឌទ្រោម តែអ្នកស្រុកនៅតែចេញចូលគោរពបូជាថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈផ្សេងៗតាមជំនឿ៕
អត្ថបទដោយ៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត