បុរាណដ្ឋានគោកអង្កាញ់ ស្ថិតនៅក្នុងឃុំក្តីរុន ស្រុកពួក ខេត្តសៀមរាបស្ថិតនៅទិសអាគ្នេយ៍ត្រពាំងដូនមាសប្រមាណជា១,៥គីឡូម៉ែត្រ និងខាងកើតភូមិព្រៃយាង១គីឡូម៉ែត្រ។ នៅក្នុងឯកសាររបស់លោក ហ្ស៊ក សេដែស ហៅឈ្មោះទីនេះថា គុកអង្កាញ់ (Kŭk Aṅkằñ)។ នៅទីនោះមានប៉មប្រាសាទមួយធ្វើអំពីឥដ្ឋ ព័ទ្ធជុំវិញដោយគូទឹក មានផ្លូវចូលពីទិសខាងកើត។ មេទ្វារមានសិលាចារឹកចារចំនួន៤០បន្ទាត់នេះ បានរកឃើញនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣៥ ដោយអ្នកផ្តិតសិលាចារឹកនៃមន្ទីរអភិរក្សអង្គរ និងបានយកមករក្សាទុកដោយចុះបញ្ជីសារពើភណ្ឌលេខ៣៧៧០។
សិលាចារឹកនេះ បាក់ជាពីរបំណាក់។ នៅផ្នែកខាងស្ដាំ នៃបំណាក់ខាងលើ ផ្ទៃថ្មបែកនាំឱ្យបានអក្សរបន្ដិចបន្ដួច ដែលអាចយល់បាននូវពាក្យដែលបាត់មួយចំនួន។ នៅបន្ទាត់ទី៤ មានផ្ទៃថ្មខូចខាត បាត់អក្សរ៤-៥តួ ពុំអាចយល់បានថាបាត់ពាក្យអ្វីខ្លះ។ បំណាក់ផ្នែកខាងក្រោម ផ្ទៃថ្មខាងស្ដាំបានបែក ប៉ុន្ដែយើងក៏អាចយល់បាននូវពាក្យដែលបាត់នោះបានផងដែរ។ អត្ថបទនេះពុំមានកាលបរិច្ឆេទទេ ប៉ុន្ដែបើផ្អែកតាមរូបរាងអក្សរ «រ» ដែលដូចទៅនឹងអក្សរ «ប» តែមានប្រឡោះកណ្តាលចង្អៀត លោក សេដែស បានកំណត់ថាសិលាចារឹកនេះមានអាយុកាលមិនហួសស.វ.ទី១០ឡើយ ព្រោះទម្រង់អក្សរ «រ» របៀបនេះលែងឃើញប្រើក្រោយពីពេលនោះទេ។ ចំណែកឯលោក ចេណ្ណឺរ វិញ បានកំណត់អាយុកាលសិលាចារឹកនេះនៅចន្លោះពីស.វ.ទី៩-១១ គឺរវាងគ.ស.៨៧៨-១០៧៧។
លោក ហ្ស៊ក សេដែស បានសិក្សាសិលាចារឹកនេះ ចុះផ្សាយនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក ដែលមានចំណងជើងថា «សិលាចារឹកនៃប្រទេសកម្ពុជា» ក្បាលទី៥ នៅឆ្នាំ១៩៥៣ជាភាសាបារាំង។ ក្រោយមក លោក ហ្វីលីព ចេណ្ណឺរ បានសិក្សាសិលាចារឹកនេះជាភាសាអង់គ្លេសនៅក្នុងស្នាដៃ Part xml, № 44 និងចុះផ្សាយនៅគេហទំព័រ http://sealang.net/ok/corpus.htm។
ចំពោះអត្ថន័យសំខាន់នៃសិលាចារឹកនេះ គឺជាការបង្ហាញអំពីតង្វាយជាដីនិងភោគផលសម្រាប់បូជាដល់ប្រាសាទសិវលិង្គពីរកន្លែង ហើយប្រាសាទនោះគឺជាបុណ្យកសាងឡើងដោយព្រាហ្មណ៍ជាអ្នកបួសដែលពុំបានបង្ហាញឈ្មោះ។ សេចក្ដីមួយភាគធំក្នុងអត្ថបទនេះ គឺជាការរៀបរាប់អំពីព្រំប្រទល់ដីដែលថ្វាយទៅកាន់ប្រាសាទសិវលិង្គទាំងពីរ។ ចុងបញ្ចប់នៃអត្ថបទ បានបញ្ជាក់ថាដីទាំងនេះ គឺស្ដែងម្នាក់ដែលឈ្មោះរលុបបាត់ បានទិញដើម្បីថ្វាយទៅប្រាសាទទាំងពីរ។
១- ៙វ្រះកំម្រតេង៑អញ៑ឝិវលិង្គតវ្យរ៑បុន្យវ្រ[ះបំ]
២- ន្វស៑ប្វសគិនក្កស្ឋាបនាចោងឥត៑រិយភូ[[មិ]]
៣- នុផ្លេបុជាវ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝិវលិង្គអំវិ—
៤- ថ្នល៑ស្រេម្វាយ៑ជេង៑ទៅល្វះហ៑–(ង៑)–តោ
៥- យ៑វាយវ្យសំទប្បនោះទៅតោយ៑បឝិ្ចម[ល្វះ]
៦- តគិផ្លុវ្រេក្កផ្លុម្វាយ៑ទៅវកោង៑ផ្លុម្វាយ៑ច្វ
៧- ល៑វ្នុរ៑ស្រមោតោយ៑ឧត្តរផ្លុវកោង៑គោល៑ថ្មេទៅ
៨- ទក្ឞិ[[ណ]]ល្វះតគិស្ន្វល៑គោល៑ម្វាយ៑តនោះអំវិ
៩- តនោះទៅបុវ៌្វល្វះតគិមុឪត្រវាង៑ស្វាយ៑ឆ
១០- ត្ដោយ៑នៃឫតិយ៑គោល៑ម្វាយ៑នោះទៅល្វះតគិ
១១- មុត្រវាង៑ស្វាយ៑ឆត្តោយ៑[ឥ]ឝានសោត៑គោល[[ម្វា]]
១២- យ៑អំវិតនោះទៅឧត្តរសោត៑ល្វះតិបឝ្ចិមស្តុក៑ស្លិ-
១៣- គោល៑ម្វាយ្តិតនោះអំវិតនោះទៅបឝ្ចិមល្វះតគិ
១៤- ត្រវាង៑ឆ្មារតីអគ្នេយតិឧត្តរវ្រះកម្រតេង៑អញឝិវ[[លិ]]
១៥- ង្គតោយឧត្តរផ្លុសំទប្បមុត្រវាង៑វ្លាង៑តឥឝានគោ[[ល៑ម្វា]]
១៦- យ៑អំវិតនោះទៅឧត្ត[[រ]]ជេង៑ប្វន៑វាក្តោង្តង្គោល[[ម្វាយ៑]]
១៧- សំទប្បនោះទៅបឝ្ចិមផ្លុថ្ងាយ៑លុច្ចស្រេ[[គោល៑ម្វា]]
១៨- យ៑ទៅទក្ឞិណសំទប្បមុស្ឋលាតិវាយវ្យ[[តិបឝ្ចិ]]
១៩- មផ្លុគោល៑ម្វាយ៑នេះភុមិតរោះនេះតិស្តេ[[ង៑]]–
២០- ទុញ៑បិឱយ៑តវ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝិវ[[លិង្គ]]
៣- អត្ថបទប្រែសម្រួល
(១-២) (ប្រាសាទ)ព្រះគម្តែងអញសិវលិង្គទាំងពីរ (ជា)បុណ្យព្រះបំនួស(ដែល)បួស គឺ(ជា)អ្នកស្ថាបនាសង់(ប្រាសាទ)ឥដ្ឋ។
(២-១៩) រីដីនិងភោគផល(សម្រាប់)បូជាព្រះគម្តែងអញសិវលិង្គ ចាប់ពី—ថ្នល់ស្រែ(ប្រវែង)មួយជើង (ដីនោះ)ទៅរហូតដល់—ទៅដល់(ត្រង់ដី?នា)ទិសពាយព្យក្បែរនោះ។ ទៅលិចរហូតដល់ផ្លូវព្រែក(ត្រង់)ផ្លូវមួយទៅពកោង (និង)ផ្លូវមួយចូល(ទៅ)ផ្នូរស្រម៉។ ទៅជើង(ដល់)ផ្លូវពកោង(ត្រង់)គោលថ្ម។ ទៅត្បូងរហូតដល់ស្នួល(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយនៅទីនោះ។ ចាប់ពីត្រង់នោះទៅកើតរហូតដល់ជ្រុងត្រពាំងស្វាយឆត ដល់ទិសនិរតី(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយ(នៅទី)នោះ។ ទៅរហូតដល់ជ្រុងត្រពាំងស្វាយឆត ដល់ទិសឦសាន(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយដែរ។ ចាប់ពីត្រង់នោះទៅជើងរហូតដល់ខាងលិចស្តុកស្លិ-(ត្រង់)គោលមួយនៅទីនោះ។ ចាប់ពីត្រង់នោះទៅលិចរហូតដល់ត្រពាំងឆ្មារ ទៅទិសអាគ្នេយ៍(ដល់)ខាងជើងព្រះគម្តែងអញសិវលិង្គ ទៅខាងជើងផ្លូវក្បែរជ្រុងត្រពាំងភ្លាំងដល់ទិសឦសាន(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយ។ ចាប់ពីត្រង់នោះទៅជើង(មានស្រែប្រវែង)បួនជើង (ទៅដល់?)វាកតោងតង(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយនៅក្បែរនោះ។ ទៅខាងលិច (នៅ)ផ្លូវខាងលិចស្រែ(ត្រង់)គោលមួយ។ ទៅត្បូងក្បែរជ្រុងទួលដល់ខាងពាយព្យ (និង)ខាងលិចផ្លូវ(ត្រង់ថ្ម)គោលមួយ។
(១៩-២០) ដីទាំងអស់នេះ ស្តែង–ទិញដើម្បីថ្វាយដល់(ប្រាសាទ)ព្រះគម្តែងអញសិវលិង្គ។
៤- «ចោង៑ឥត៑»
ពាក្យ «ចោង៑ឥត៑» នេះ បើបកប្រែពីពាក្យបុរាណសងមកពាក្យទំនើបត្រង់ៗ គឺ «ចងឥដ្ឋ»។ សម្រាប់ពាក្យ «ចង» បច្ចុប្បន្ន មនុស្សម្នាទូទៅ ហាក់នឹកសំដៅដល់ការកួចភ្ជាប់គ្នាធ្វើជាចំណង គឺចងខ្សែជាដើម។ យើងអាចគិតឆ្ងល់ថា «ចងឥដ្ឋ» ដូចខ្សែម្ដេចកើតទៅ? យ៉ាងណាពាក្យ «ចង» នេះ មានន័យលើពីនេះ ហើយន័យសំខាន់បំផុតគឺ ភ្ជាប់គ្នា។ ដូច្នោះ «ចងឥដ្ឋ» គឺភ្ជាប់ឥដ្ឋ ឬរៀបឥដ្ឋ។
បើមើលឱ្យលើសពីនេះ ក្នុងភាសាខ្មែរពីបុរាណមក មានបម្រែបម្រួលមួយគួរឱ្យកត់សម្គាល់នឹងយកមកនិយាយ ដើម្បីពន្យល់អំពីបញ្ហានេះ។ ការប្រែប្រួលនោះ កើតមានរវាងព្យញ្ជនៈ «ច» និង «ស» ដូចជាពីបុរាណប្រើពាក្យ «ច្ទិង» ឯបច្ចុប្បន្នក្លាយមកជា «ស្ទឹង» ជាដើម។ បើមើលឃើញត្រង់ចំណុចនេះ គង់នឹងយើងនឹកពាក្យ «ចងឥដ្ឋ» មានន័យប្រហាក់ប្រហែលនឹងពាក្យ «សង់ឥដ្ឋ» ជាពុំខាន។ តាមរយៈការពិនិត្យមើលពាក្យ «ចោង៑» កាលពីបុរាណ ដោយពឹងផ្អែកលើទិន្នន័យសិលាចារឹកភាសាខ្មែរបុរាណនានា យើងសង្កេតឃើញមានប្រើដូចខាងក្រោមនេះ៖
- ចោង៑ប្រាសាទ (៩១, ១៩៤, ២៣៥) = សង់ប្រាសាទ
- ចោង៑ឝិលាប្រាសាទ (២៣៥) = សង់ប្រាសាទថ្ម
- ចោង៑វលភិ (២៣៥) = សង់ប្រាសាទវលភិ
- ចោង៑កំវេង៑ (២៣៥) = សង់កំពែង
- ចោង៑ឥត៑ (២៣៨, ៣៤១, ៨៤៤) = សង់(ប្រាសាទ)ឥដ្ឋ
នាសម័យបច្ចុប្បន្ន យើងក៏សង្កេតឃើញមានប្រើពាក្យ «ចង» ជាមួយពាក្យក្នុងសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដែរ គឺពាក្យ «ចងស្ពាន» ដូចឃ្លាថា «ចងស្ពាន មានមេត្រី»។ ឃ្លានេះ អាចឱ្យយើងបកស្រាយថា «ភ្ជាប់ស្ពាន ដើម្បីសាងមេត្រីនឹងគ្នា» ឬថា «សង់ស្ពានដើម្បីឆ្លងទៅរកមេត្រីភាព»។ ដែលកាន់តែច្បាស់នោះ នៅក្នុងការសម្ដែងរបាំរឿងរាមកេរ្ដិ៍ មានឈុតមួយត្រង់ហនុមានត្រូវសង់ស្ពានដើម្បីឆ្លងទៅក្រុងលង្កា ខ្មែរយើងនិយមហៅថា «ហនុមានចងស្ពាន» ដែលឯកសារសំណេរខ្លះក៏សរសេរថា «ចងថ្នល់» ឬ «កថ្នល់» ផងដែរ។
៥– ស្ថាននាម «វកោង៑»
បើយើងមើលស្ថាននាមនេះ តាមការវិវត្តភាសាខ្មែរ ពាក្យ «វកោង» ពីបុរាណនឹងក្លាយមកជាពាក្យទំនើបថា «ពកោង»។ មានអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួន បានសន្និដ្ឋានថាពាក្យ «វកោង៑» នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះ គឺត្រូវគ្នាឬមានទំនាក់ទំនងនឹងភូមិ «បង្កោង» ដែលស្ថិតនៅក្នុងឃុំអំពិល ស្រុកប្រាសាទបាគង ខេត្តសៀមរាប។ នៅភូមិបង្កោងនេះ នៅរក្សាកិច្ចទំនៀមពីបុរាណជាច្រើន ប៉ុន្ដែអ្វីដែលគេចាប់អារម្មណ៍និងស្គាល់ច្រើនជាងគេ ការចាប់ត្រីរួមគ្នានៅត្រពាំងបឹង ដើម្បីធ្វើនំបញ្ចុកយកទៅជុំគ្នានៅកន្លែងធ្វើបុណ្យឡើងមាឃ គឺដើម្បីប្រគេនព្រះសង្ឃផង និងថ្វាយអ្នកតាមផង។
យ៉ាងនេះក្ដី ក៏មានសេចក្ដីសន្និដ្ឋានមួយទៀតថា ស្ថាននាម «វកោង៑» កាលពីបុរាណនេះ ទំនងជាវិវត្តមកជាស្ថាននាមភូមិនិងប្រាសាទ «បាគង» ផងដែរ។ ចំណុចដែលយើងអាចសង្កេតពិនិត្យបានទៅលើបញ្ហានេះ គឺព្យញ្ជនៈ «វ» មានការវិវត្តទៅជាព្យញ្ជនៈបបូរមាត់ដូចជា «ព» និង «ភ» ហើយសូរបបូរមាត់ពីរនេះ ក៏អាចក្លាយទៅជាសូរបបូរមាត់ផ្សេងទៀតដូចជា «ប» និង «ផ» ផងដែរ។ ចំណុចនេះ យើងគង់នឹងឃើញបានថា «វ» ក្នុងពាក្យ «វកោង» អាចក្លាយទៅជា «ប» ឬ «បា» បានដែរ។ ឯ «កោង» អាចនៅរក្សាសូរដដែល ឬក្លាយទៅជា «គង»។ ដូច្នេះហើយ ស្ថាននាម «វកោង៑» ពីបុរាណ ពុំអាចឱ្យយើងជ្រះស្រឡះថាត្រូវនឹងទីតាំងណាមួយពិតប្រាកដនោះទេ។ យ៉ាងនេះក្ដី តាមលទ្ធភាពនៃការវិវត្តភាសា បានចង្អុលបង្ហាញទីតាំងពីសំខាន់ៗគឺ «បាគង» និង «បង្កោង» ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្រុកប្រាសាទបាគង ខេត្តសៀមរាប៕
———————————–
Kŭk Aṅkằñ Inscription K.844
Kŭk Aṅkằñ Archaeological Site is located in Kdei Run Commune, Puok District, Siem Reap Province, about 1.5 km southeast of Trapeang Daun Meas and 1 km east of Prei Yeang Village. In the documents of George Cœdès, this place is called Kŭk Aṅkằñ. There is a brick tower surrounded by a moat with an entrance from the east. On the door frame, there are 40 lines of inscriptions that were discovered in December 1935 by the inscription printer of the Angkor Conservation Department and conserved with inventory registration 3770.
This inscription is broken into two parts. On the right side, there are some breaking on the surface of the inscription but it is understandable some of the missing words. In the fourth line, there is a damaged stone surface, 4-5 letters are missing, and thus, do not know what words are missing. In the lower part, there is a broken part on the right surface. However, we can also understand the missing word. The text has no date, but based on the letter “រ”, which is similar to the letter “ប”, Cœdès determined that the inscription would be in the 10th century because this form of the letter “រ” is no longer used after that time. Philip N. Jenner, on the other hand, dates the inscription between the 9-11 century and 878-1077 CE.
Mr. George Cœdès studied the inscription and published it in his book titled “The Inscription of Cambodia”, Volume 5, 1953, in French. Phillip Chenner later studied the inscription in English in Part xml, № 44, and published it at http://sealang.net/ok/ corpus.htm.
The main meaning of this inscription is to show the offerings land and wealth for the sacrifice to the two Shivalinga temples, and that the temple was built by a Brahmin that is a priest but does not show his name. A majority part of this text is about the boundaries of the land dedicated to the two Shivalinga temples. At the end of the text stated that these lands were bought by a person to offer to both temples.
អត្ថបទដោយ៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
