ជាទូទៅ យើងតែងពន្យល់ពាក្យ «អង្គ» ក្នុងពាក្យទួលអង្គភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងទៅនឹងពាក្យ «អង្គជាតិ» សំដៅដល់សិវលិង្គ ឬលិង្គព្រះឥសូរ ដ្បិតនៅតាមទីទួលអង្គគេច្រើនឃើញមានថ្មសិវលិង្គ ឬទម្រយោនីនាងឧមា។ ប៉ុន្តែយោងតាមរបកគំហើញសិលាចារឹកថ្មីៗនាំឱ្យយើងអាចពន្យល់ជាថ្មីលើប្រភពពាក្យ «អង្គ» នេះ។
តាមភស្ដុតាងសិលាចារឹក ពាក្យ «អង្គ» (ទួលអង្គ) មានប្រភពមកពីពាក្យសំស្ក្រឹត ថា «អង្គណ» ឬ «អង្គន»។ យើងបានរកឃើញទាំងអស់ចំនួន៥ មានសំណេរជា «អង្គណ» និង «អង្គន»។ ទីមួយប្រទះឃើញនៅក្នុងសិលាចារឹក ព្រះគុហាហ្លួង K.44 (ខេត្តកំពត) នៅក្នុងឃ្លា «កំលុង៑អង្គណវ្រះកម្រតាង៑អញ៑» មានន័យថា «កំឡុងធ្លាប្រាសាទ»។ ទីពីរប្រទះនៅក្នុងសិលាចារឹកវត្តស្រះក្រាំងបន្ទាយ K.1412 (ខេត្តតាកែវ) ក្នុងឃ្លាថា «អាយ៑កលុង៑អង្គន» មានន័យថា «ឯកំឡុងធ្លាប្រាសាទ»។ ទីបីក្នុងសិលាចារឹកទួលគុហា K.1176 (ខេត្តកណ្ដាល) ក្នុងឃ្លា «អនក៑អង្គណ» មានន័យថា «អ្នកបម្រើក្នុងធ្លាប្រាសាទ» គឺសំដៅដល់អ្នកបម្រើក្នុងបរិវេណប្រាសាទនៅទួលគុហានោះតែម្ដង។ ទីបួន គឺនៅក្នុងសិលាចារឹកភូមិដូង K.1259 (ខេត្តបាត់ដំបង) នៅក្នុងឃ្លា «គេតបម្រេកំលុង៑អង្គណ» ដែលមានន័យថា «អ្នកបម្រើដែលបម្រើនៅក្នុងធ្លាប្រាសាទ»។ ថ្មីៗនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវក៏បានរកឃើញសិលាចារឹកថ្មីមួយទៀត ចុះលេខ K.1426 នៅឯតំបន់កំពង់ផែអូកែវ ប្រទេសវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន ដែលមានវត្តមាន «អង្គន» នេះក្នុងផ្ទាំងខ ផ្នែកភាសាខ្មែរបន្ទាត់ទី១២ ត្រង់ឃ្លាថា «[កំលុ]ង៑អង្គន»។ «អង្គន» ឬ «អង្គណ» មានន័យដូចគ្នាថា «ទីសម្រាប់ដើរ, ក្រលា, ធ្លា»។ នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ ត្រង់មេពាក្យ «អនង្គណ» មានពន្យល់ថា «អង្គណ» មានន័យមួយថា «ទួល»។
សិលាចារឹកភូមិដូង K.1259 
សិលាចារឹកវត្តស្រះក្រាំងបន្ទាយ K.1412
ចំនួនវត្តមានពាក្យដែលរកឃើញនៅក្នុងសិលាចារឹកទាំង៥នេះ ធ្វើឱ្យយើងច្បាស់លាស់ស្រលះចិត្ត និងជឿជាក់បានថាពាក្យ «អង្គ» ដែលប្រើប្រាស់សម្រាប់ហៅទីទួល ឬបរិវេណដែលជាអតីតប្រាសាទនោះ មានប្រភពពីភាសាសំស្ក្រឹត «អង្គណ» មានន័យថាទីធ្លា ឬបរិវេណប្រាសាទ ឬទីទួល និងមានប្រើប្រាស់ក្នុងភាសាខ្មែរតាំងពីសម័យមុនអង្គរ។ ចំណែកនៅក្នុងសម័យអង្គរ យើងពុំធ្លាប់ប្រទះពាក្យនេះនៅក្នុងសិលាចារឹកទៀតឡើយ។ ក្នុងករណីនេះ មិនមែនការចម្លែកទេដែលដាច់ដានពាក្យនេះនៅសម័យអង្គរ ប៉ុន្ដែវានៅតែបន្ដដានរហូតមកដល់សម័យទំនើប។ ត្រង់ចំណុចនេះ យើងអាចពិនិត្យមើលភស្ដុតាងអំពីការផ្លាស់ប្ដូររាជធានីពីភាគខាងត្បូងប្រទេស មកភាគខាងជើងតំបន់ទន្លេសាប ដែលនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរវាក្យសព្ទសំខាន់ៗ។ បើទោះបីជានៅសម័យមុនអង្គរ ពាក្យ «វ» ឬ «វា» ជាដើម ប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយក៏ដោយ ក៏ពាក្យនេះលែងបន្ដប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរ។ ពាក្យនេះនៅតែបន្ដអត្ថិភាពក្នុងភាសាខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ដូចនៅក្នុងពាក្យ «អាវ៉ា» និង សព្វនាម «វា»។ ទោះបីជារាជធានីប្ដូរមកតំបន់អង្គរក៏ដោយ ក៏តំបន់អតីតរាជធានីពីសម័យមុនអង្គរមិនត្រូវបានបោះបង់ចោលនោះទេ គឺប្រជាជននៅតែបន្ដរស់នៅទីនោះតាមលំដាប់សម័យកាលរហូតមក។
ម្យ៉ាងទៀត ទីតាំងអង្គជាច្រើនដែលជាអតីតប្រាសាទនាសម័យមុនអង្គរនោះ យើងជឿជាក់ថាប្រជាជននៅតែបន្ដគោរពមកដល់សម័យអង្គរ ក្រោយអង្គរ និងបន្ដរហូតមក។ ត្រង់នេះហើយ ទើបយើងបានឃើញទីតាំងខ្លះ មានសំណល់បុរាណវត្ថុសម័យអង្គរ និងសម័យកណ្ដាល ដែលវាជាការបង្ហាញពីការកែប្រែទីតាំងសម័យមុនអង្គរ និងវត្តមានមនុស្សគោរពទីនោះពុំដាច់។ សិលាចារឹក៤ក្នុងចំណោម៥ដែលមានវត្តមានពាក្យ «អង្គណ» និង «អង្គន» សុទ្ធតែស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេស ដែលជាអតីតរាជធានី និងទីប្រជុំជនសំខាន់ៗនាសម័យមុនអង្គរដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុងដែនដីកម្ពុជាក្រោម តាកែវ កណ្ដាល(ទួលគុហា) និងកំពត។ ត្រង់នេះហើយ ដែលយើងជឿជាក់ថាអ្នកស្រុកនៅទីនោះ នៅតែបន្ដចងចាំពាក្យ «អង្គណ» ឬ «អង្គន» នេះ និងបន្ដហៅរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
ចំពោះការពុំបញ្ចេញសំឡេង «-ណ/-ន» ហាក់ពុំចាំបាច់ពណ៌នាតាមទិដ្ឋភាពភាសាវិទ្យាវែងឆ្ងាយនោះទេ ដ្បិតពុំខុសពីពាក្យដែលមានប្រភពមកពីបាលីសំស្ក្រឹតដទៃទៀតនោះឡើយ។ ឧ. សាសន > សាសន៍, ការណ > ការណ៍។ល។ ដូច្នេះ នៅក្នុងករណីមានបំណងសរសេរតាមជាតិសព្ទ គួរតែសរសេរជា «អង្គណ៍» ឬ «អង្គន៍» ក៏បាន។ ចំពោះទស្សនៈកន្លងមកដែលពន្យល់ពាក្យ «អង្គ» ដែលហៅទួលបុរាណដោយផ្សារភ្ជាប់នឹងពាក្យ «អង្គជាតិ» សំដៅដល់លិង្គព្រះឥសូរនោះ ហាក់ពុំសមស្របឡើយ។ តាមការសង្កេតរបស់យើង អង្គទាំងអស់មិនមែនសុទ្ធតែមានសំណល់សិវលិង្គ ឬទម្រយោនីនាងឧមានោះទេ ឬក៏សុទ្ធតែឧទ្ទិសដល់ទេពទាំងពីរអង្គនេះដែរ។ ប្រការនេះហើយទើបយើងឃើញថា អ្នកស្រុកពុំហៅតួប្រាសាទ ឬថ្មជាចម្លាក់លិង្គ និងយោនីថាជា «អង្គ» នោះទេ គឺហៅតែទីទួល ទីធ្លា ឬក៏បរិវេណដែលមិនមានប្រាសាទឈរជារូបរាងប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកឯកន្លែងដែលមានប្រាសាទឈរជារូបរាង ឬគ្រឹះប្រាសាទ យើងក៏ពុំសង្កេតឃើញ មានអ្នកស្រុកហៅថា «អង្គ» នោះដែរ។
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
