ប្រាសាទភ្នំជីសូរ្យស្ថិតនៅលើភ្នំជីសូរ្យ ក្នុងឃុំរវៀង ស្រុកសំរោង ខេត្តតាកែវ មានចម្ងាយ ៤៦ គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ។ ប្រាសាទនេះកសាងក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទស្រីសូរ្យវម៌្មទេវទី១ នាសតវត្សទី១១ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះឥសូរ ក្នុងទម្រង់ជាសិវលិង្គព្រះនាម សូរ្យបរមេសូរ និងមានចម្លាក់ឧទ្ទិសដល់ទេពព្រះនារាយណ៍ ព្រះឥន្ទ្រ និងព្រះព្រហ្មផងដែរ។ ប្រាសាទភ្នំជីសូរ្យមានប្រាង្គប្រាំមួយបែរមុខទៅទិសខាងកើតទាំងអស់ និងហោត្រៃឥដ្ឋពីរបែរទៅទិសខាងលិច ហើយថែវរាងចតុកោណកែងសង់ពីថ្មបាយក្រៀម។ ប្រាង្គទិសនិរតីមានពីរក្បែរគ្នា ដែលធ្វើឱ្យបាត់បង់ភាពស៊ីមេទ្រីរបស់ប្រាសាទនោះ លោក លុយណេត៍ ដឺឡាហ្ស៊ុងគីយែរ យល់ថាជាប្រាង្គសល់ពីប្រាសាទធ្លាប់សង់នៅទីនេះពីមុនមក ចំណែកឯលោក Bruguier យល់ថាក៏អាចមកពីសំណង់នេះ កើតក្រោយសំណង់ឯទៀតដែរ ដូច្នេះហើយទើបត្រង់នោះមានកន្លែងចង្អៀត។
នៅក្នុងសម័យកណ្ដាល ប្រាង្គកណ្តាលរបស់ប្រាសាទ ទំនងជាត្រូវអ្នកស្រុកកែរូបរាងជាកំពូលចេតិយ ដើម្បីឱ្យក្លាយទៅជាទីតម្កល់ព្រះមហាសារិកធាតុ ដូចបុរាណដ្ឋានព្រហ្មញ្ញសាសនាដទៃទៀត ដែលបានប្រែក្លាយមកជាសាសនដ្ឋានពុទ្ធសាសនា តាមរបត់ជំនឿរបស់សង្គមខ្មែរ។ ប្រាង្គនេះ អ្នកស្រុកហៅថា «វិហារក្នុង» ជាទីស្ថានសំខាន់សម្រាប់វត្តភ្នំជីសូរ្យ។ ប្រាសាទភ្នំជីសូរ្យមានជណ្តើរបុរាណធ្វើពីថ្មបាយក្រៀមចុះទៅទិសខាងកើត មានគោបុរៈពីរនៅបន្តបន្ទាប់គ្នានៅជើងភ្នំ ឈ្មោះថាប្រាសាទសែនត្មុរ និងប្រាសាទសែនរវាំងឬសែនភូវាំង។ ខាងកើតនៃគោបុរៈនេះទៀតមានបារាយណ៍មួយដែលអ្នកស្រុកហៅថា «ទន្លេអុំ» ដែលមានទំហំប្រមាណ ៣៨០ម៉ែត្រ x ២០០ម៉ែត្រ។ តាមទំហំទន្លេអុំនិងសណ្ឋានដីនៅតំបន់នោះដែលសម្បូរប្រភពទឹក ទន្លេអុំនេះជីកឡើងក្នុងអត្ថន័យជានិមិត្តរូបតំណាងឱ្យមហាសមុទ្រ ច្រើនជាងការកសាងប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រសម្រាប់ប្រើប្រាស់។
យោងតាមប្រភពសិលាចារឹកនានា យើងដឹងថា «ភ្នំជីសូរ្យ» កាលពីបុរាណមានឈ្មោះហៅស្រដៀងៗគ្នាថា «ស្រីសូរ្យបព៌្វត» «ស្រីសូរ្យគិរី» និង «ស្រីសូរ្យាទ្រិ» ដែលមានន័យថា «ភ្នំនៃព្រះបាទស្រីសូរ្យវម៌្មទេវ(ទី១)»។ នៅប្រាសាទនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវឃើញសិលាចារឹក៤ផ្ទាំង ដែលមានចុះលេខបញ្ជីសារពើភណ្ឌសិលាចារឹកខ្មែរ K.៣១, K.៣២, K.៣៣ និងK.៣៤។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងជ្រើសរើសយកតែសិលាចារឹកមួយផ្ទាំងប៉ុណ្ណោះមកសិក្សា។
បច្ចុប្បន្ននេះ សិលាចារឹក K.៣៣ រក្សាទុកនៅសារមន្ទីរហ្គីមេត៍ ប្រទេសបារាំង។ អត្ថបទចារជាភាសាខ្មែរបុរាណ កាលបរិច្ឆេទពីរ គឺផ្នែកដំបូង ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជ[៩៣]៧ (គ្រិស្តសករាជ១០១៥) និងនៅផ្នែកបន្ទាប់ ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជ៩៣៩ (គ្រិស្តសករាជ១០១៧) សរុប៣៦បន្ទាត់។ សិលាចារឹកនេះ ធ្លាប់មានមានការសិក្សារួចមកហើយ ដូចជាលោក ហ្ស៊ក សេដេស ដែលបានសិក្សាសិលាចារឹក K.៣៣ និងK.៣៤ ចុះផ្សាយក្នុងសៀវភៅសិលាចារឹកនៃប្រទេសកម្ពុជា ក្បាលទី៣ និងបោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៥១ សរសេរជាភាសាបារាំង។ បន្ទាប់មក លោក ហ្វីលីព ចេណ្ណឺរ បានសិក្សាអំពីសិលាចារឹកនេះនៅក្នុងស្នាដៃលោក Part xml, № 41, និង№ 42 ហើយចេញផ្សាយលើគេហទំព័រ http://sealang.net/ok/corpus.htm ជាភាសាអង់គ្លេស។
ក្នុងអត្ថបទផ្នែកទី១នៃសិលាចារឹក K.៣៣ ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជ៩៣៧ (គ្រិស្តសករាជ១០១៥) រៀបរាប់ពីទ្រព្យដែលម្ចាស់សិលាចារឹកនេះយកទៅជាវដី វាស់វែងព្រំប្រទល់ដី ការកសាងអាស្រម គ្រឿងរណ្តាប់បូជាសម្រាប់វេលាសង្ក្រាន្ត និងអ្នកបម្រើដែលឱ្យទៅអាស្រម។ អត្ថបទផ្នែកទី២ ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជ៩៣៩ (គ្រិស្តសករាជ១០១៧) រៀបរាប់អំពីព្រះរាជបន្ទូលព្រះមហាក្សត្រតាមរយៈព្រះអាល័ក្សណ៍ដល់ស្តេញសិវាចារ្យវ្នុរស្រម៉ថាព្រះអង្គប្រទានដីយោគេន្ទ្រាល័យ និងយោគេន្ទ្របូរ ដែលលោកបានជាវ។ ដីទាំងពីរកន្លែងនេះ គឺជាតង្វាយចំពោះប្រាសាទគម្តែងជគតស្រីវ្រឹទ្ធេសូរ ហើយលោកបានទុកអ្នកបម្រើនៅកន្លែងទាំងពីរ ថ្វាយជាព្រះរាជធម៌។ បន្ទាប់មក គឺជាសំណូមឱ្យមានតែគាត់ ក្រុមគ្រួសារ និងសន្តានទេ ដែលអាចគ្រប់គ្រងអ្នកបម្រើទាំងនោះ និងបញ្ចប់ដោយការដាក់បណ្ដាសាដល់អ្នកបំផ្លាញ និងអ្នករក្សាអំពើបុណ្យរបស់គាត់។
អត្ថបទដើមជាអក្សរខ្មែរទំនើប
១- [៩៣]៧ឝក្កតគិរាជ្យ◦ធូលិវ្រះបាទកំម្រតេ
២- [ង]អញឝ្រិសូយ៌្យវម៌្មទេវ◦គិនូអញជៅភូមិនេះ
៣- តម្រតាញកំបន៑ទ្រាវ្យនុអញជៅភូមិតំម្រក៑តុល១
៤- អំវិតគីថ្ន្វលត្រវាង៑តិបូវ៌្វល្វះតគិថ្ន្វលតិទក្ឞិន
៥- ចត៑អាឝ្រមទូកជ្មះយោគិន្ទ្រាលៃយ៑ទុក៑ចំនាំស
៦- ង៑ក្រាន៑តរង៑កោជេ១អាយ៑វ្រះវ្នំកំប្រុង៑ខ្ញុំតឱ
៧- យ៑នេះតៃតំបតិទុញ៑តម្រតាញ៑ខ្លោញ៑វ្នុរខអ្វល៑
៨- ស្វោក១ជ្យង៑២លិង៑១០ឆ្នាង៑លង៑គៅ១ជ្យ[[ង៑]]២ខលប្រាក៑១លិ
៩- ង៑៣កល៑ម្វាន៑វី៣ចាន្ល្យកយៅ២តៃមាឃកល៑ម្វន៑វី១០
១០- តំម្រ្យក៑ជ្យង៑១០ថ្យាំយៅ១អំវល៑យៅ៣វាប៑វៃគ្រាមវ្ឫធិ
១១- សមយុគនុម្រតាញ៑ខ្លោញ៑វនុរខអ្វល៑នុលោញ៑ត្រ្វាច៑
១២- វលឱយតៃមាឃតអញ៑តៃធម៌្មតំម្រេក៑តុល៑ម្រតាញ៑
១៣- ខ្លោញអចាស្តឱយ៑តៃបន៑ហេ[[ំ]] អ្នក៑វ្យាធបុរអា
១៤- យតិទុក៑និលច្វាល៑
១៥- ៙៩៣៩ឝក្កមង្យនក្ឞត្រតគិរាជ្យធូលិវ្រះបាទកំ
១៦- ម្រតេង៑កំត្វន៑អញ៑ឝ្រីសូយ៌្យវម៌្មទេវគិនុអញ៑តជ្មះស្តេ
១៧- ញ៑ឝិវាចាយ៌្យវ្នុរស្រមោថ្វាយ៑សំន្វត៑បិវ្រះកំម្រតេងអញ៑ឝ្រី
១៨- វីរេន្ទ្រវម៌្មបង្គំថ្ប្វង៑និវេទនចុះវ្រះអាលក្ឞណតវ្រះកំម្រ
១៩- តេងអញ៑ឝ្រីវិរេន្ទ្រវាម៌្មបន្ទ្វល៑តអញ៑បិឱយ៑គិភូមិយោគេ
២០- ន្ទ្រាលយនុយោគេន្ទ្របុរមន្តិជៅ៙យោគេន្ទ្រាលយតិជៅត
២១- ម្រតាញកំបន៑ខ្ញុ[[ំ]]ម្វាយតំម្រេក៑តុល៑ម្វាយនាយោគេន្ទ្របុរ
២២- មន៑ជៅតម្រតាញ៑ខ្លោញ៑សំវង៑កន្តាល៑ចន្ល្យាក៑
២៣- ភៃម្វាយនេះស្យងតិចាំចំនាំតកំម្រតេង៑ជគត៑
២៤- ឝ្រីវ្ឫទ្ធេឝ្វរខ្ញុំមន្ទុក្តអាឝ្រមយោគេន្ទ្រាលយតៃ
២៥- ធម្មតៃមាឃតៃនិលតៃតំបតិប្រេឱយ៑រង្កោជេម្វាយ
២៦- សង្ក្រាន្ត◦នាយោគេន្ទ្របូរខ្ញុំតគិតៃកនហ្យងតិទុញ៑តម្រតា
២៧- ញ៑ខ្លោញ៑វ្នុរ៑ខ្អ្វាល៑ស្រុភៃម្វាយ៑កល្ម្វាន៑វិវ្យរតៃកន្សាន៑
២៨- តិទុញ៑ក្រ្យៅម្វាយស្រុតបតៃវេទស្រុភៃម្វាយនេះតិប្រេ
២៩- ឱយ៑ចំនាំបុណ៌្នមិអ្មាវស្យារង្កោជេកន្លះប្រតិ
៣០- បក្ឞនេះស្យង៑តិថ្វាយ៑ជាវ្រះរាជធម៌្ម·តិ
៣១- អញ៑ស្វំលេង៑អាច្តិអញ៑តបំន្វស៑ប្វាស៑បរិបា
៣២- លវ្វំអាច៑តិអាយត្វតកំលោញ៑ផោង៑នុកំហ
៣៣- ស្ស·វ្វំអាច្តិមាន្នាអាយត្វតទៃតិលេង៑សន្តា
៣៤- នអញ៑ផោង៑នៅរុវកុលេអញ៑គិតបរិបាល
៣៥- រិយអ្នក្តបំបាត៑ធម៌្មនេះគេស្វេយទោឞត
៣៦- គិស–ជ-ន-ល៑នុសន្តានរិយតបរិបាលមាន្ធម៌្ម
៣– អត្ថបទប្រែសម្រួល
(១-៤) មហាសករាជឆ្នាំ ៩៣៧ ក្នុងរាជ្យធូលីព្រះបាទគម្តែងអញស្រីសូរ្យវម៌្មទេវ គឺខ្ញុំជាវដីនេះពីម្រតាញកំបន។ ទ្រព្យខ្ញុំជាវដី(នេះគឺ)សំណ១តុល។ (ដីនេះមានព្រំប្រទល់)អំពីមាត់ត្រពាំងដែលនៅខាងកើតលុះដល់មាត់(ត្រពាំង)ដែលនៅខាងត្បូង។
(៥-១៣) សាងអាស្រមដាក់ឈ្មោះយោគិន្ទ្រាល័យ ថ្វាយគ្រឿងរណ្តាប់បូជាសម្រាប់សង្ក្រាន្ត(មាន)អង្ករ១ជើនៅព្រះភ្នំកំប្រុង ខ្ញុំបម្រើដែលឱ្យ(បម្រើនៅទី)នេះ(មាន)តៃតំបដែលទិញពីម្រតាញខ្លោញវ្នុរខ្អួល(ដោយ)ស្ពក១(ទម្ងន់)២ជញ្ជីង១០តម្លឹង ឆ្នាំងស្ពាន់១(ទម្ងន់)២ជញ្ជីង ខាលប្រាក់១(ទម្ងន់)៣តម្លឹង ក្រមួន(ទំហំ/ទម្ងន់)៣វី សម្លៀក២យៅ តៃមាឃ(ទិញដោយ)ក្រមួន១០វី សំណ១០ជញ្ជីង ថ្យាំ១យៅ អំវល់៣យៅ។ វាបវៃ(ជា)ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យក្នុងភូមិចូលរួមនឹងម្រតាញខ្លោញវ្នុរខ្អួលនិងលោញត្រួតពល ឱ្យតៃមាឃដល់អញ។ តៃធម៌្ម(ទិញដោយ)សំណ(១)តុល។ ម្រតាញខ្លោញចាស់ឱ្យតៃបន្ហែម។ អ្នកវ្យាធបូរអាយ ទុក(តៃ)និលចូល(ជាមួយដែរ)។
(១៥-២០) ៙មហាសករាជ៩៣៩ ឆ្នាំមមី នៅក្នុងរាជ្យធូលីព្រះបាទគម្តែងកំដូនអញស្រីសូរ្យវម៌្មទេវ(ទី១) គឺនូវខ្ញុំឈ្មោះស្តែញសិវាចារ្យវ្នុរស្រម៉ថ្វាយសំនូត្រ គប្បីព្រះគម្តែងអញស្រីវីរេន្ទ្រវម៌្មក្រាបថ្វាយបង្គំទូល(ដល់ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ក៏)ចុះ(សំបុត្រ)ព្រះអាល័ក្សណ៍ប្រទានដល់ព្រះគម្តែងអញស្រីវីរេន្ទ្រវម៌្ម (យក)ព្រះរាជបន្ទូល(ឱ្យ)ដល់ខ្ញុំ ដើម្បីឱ្យដីយោគេន្ទ្រាល័យនិងយោគេន្ទ្របូរដែលបានជាវ(មកដល់ខ្ញុំតាមក្រាបសុំព្រះរាជទាន)។
(២០-២៣) ៙យោគេន្ទ្រាល័យជាវពីម្រតាញកំបន (ដោយ)ខ្ញុំបម្រើម្នាក់ សំណ១តុល។ នាយោគេន្ទ្របូរជាវពីម្រតាញខ្លោញសំវងកណ្តាល (ដោយ)សម្លៀកម្ភៃមួយ។
(២៣-២៨) នេះសុទ្ធសឹង(ជាអ្នក)គ្រឿងរណ្ដាប់រៀបចំ(នៅប្រាសាទ)គម្តែងជគតស្រីព្រឹទ្ធេសូរ។ ខ្ញុំបម្រើដែលទុកនៅអាស្រមយោគេន្ទ្រាល័យ(មាន)តៃធម្ម តៃមាឃ តៃនិល តៃតំប ប្រើ(ឱ្យ)ថ្វាយអង្ករមួយជេ(សម្រាប់)សង្ក្រាន្ត។ នាយោគេន្ទ្របូរ ខ្ញុំបម្រើនៅទីនោះ(មាន)តៃកនហ្យងដែលទិញពីម្រតាញខ្លោញវ្នុរខ្អួល (ដោយ)ស្រូវ២១ ក្រមួន២វី តៃកន្សានដែលទិញ(ដោយគោ)គម្រៀវមួយក្បាល ស្រូវ១០ តៃវេទ(ទិញដោយ)ស្រូវ២១។
(២៨-៣០) (គ្រឿងរណ្ដាប់)ទាំងនេះប្រើ(ឱ្យ)ថ្វាយតាមចំណាំ(នៅថ្ងៃពេញ)បូណ៌មី(និង) ថ្ងៃខែដាច់ នូវអង្ករកន្លះជេ រៀងរាល់កន្លះខែ។
(៣០) ទាំងនេះសុទ្ធសឹងថ្វាយជាព្រះរាជធម៌។
(៣០-៣៤) ខ្ញុំសូមឱ្យខ្ញុំអាចជាបំនួសនៅបួសថែរក្សា(ទ្រព្យសម្បិត្តនិងគ្រឿងរណ្ដាប់បូជាទាំងនេះៗ) ពុំអាចនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កំលោញទាំងឡាយនិងកំហស្សឡើយ ក៏ពុំអាចនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងអ្នកដទៃដែរ។ សូមឱ្យ(មានតែ)សន្តានខ្ញុំទាំងឡាយ គឺមានក្រុមគ្រួសារខ្ញុំជាអ្នករក្សា។
(៣៥-៣៦) រីអ្នកដែលបំបាត់ធម៌(បុណ្យដែលសាង)នេះ គេនឹងទទួលទោសនៅ…ជាមួយសន្តាន រីអ្នកដែលរក្សា(គេ)បានបុណ្យ។
ពន្យល់ពាក្យ
អញ៑ ពាក្យ អញ នៅទីនេះមានន័យដូចពាក្យ ខ្ញុំ ប្រើសព្វថ្ងៃដែរ។
តំម្រក៑ តំម្រ្យក៑ តំម្រេក៑ សំណ។
ថ្ន្វល៑ (<តោល “ដោល”) ច្រាំងឬទីជម្រាលខ្លាំងនៃទន្លេឬត្រពាំង។
កល៑ម្វាន៑ កល៑ម្វន៑ កល្ម្វាន៑ ក្រមួន។
គ្រាមវ្ឫធិ (សំ. គ្រាម “ភូមិ”+ វ្ឫធិ “ចាស់, ព្រឹទ្ធ”) ចាស់ស្រុក ចាស់ទុំឬចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យក្នុងភូមិ។
សំន្វត៑ (<ស្វត៑ “សូត្រ”) សំបុត្រសម្រាប់សូត្រថ្វាយព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជ្រាប។
ថ្ប្វង៑ (>ត្បូង) ក្បាល។
ជៅ ជាវ, ទិញ។
ក្រ្យៅ (>ក្រៀវ) នៅទីនេះសំដៅដល់សត្វគោដែលក្រៀវហើយ។
បំន្វស៑ បំនួស គឺអ្នកបួស។
ប្វាស៑ បួស។
អាយត្វ (សំ.) ដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង, ដែលពឹងផ្អែកលើអ្នកដទៃ។
រុវ ដូច, ដូចជា។
ធម៌្ម បុណ្យ, សេចក្តីចម្រើន, អំពើល្អ។ល។ ហេតុនេះ ធម៌ ក៏សំដៅដល់ការធ្វើបុណ្យ កសាងអ្វីៗដែលជាកុសលផងដែរ។កំលោញ៑ ប្រធានគ្រប់គ្រងអ្នកបម្រើនៅប្រាសាទ។
—————————-
Phnom Chisor Temple Inscription K.33
Phnom Chisor temple is located on Chisor mountain in Rovieng commune, Samrong district, Takeo province, 46 km from Phnom Penh. This temple was built during the reign of Srey Suryavarman I in the 11th century to dedicate to Iso in the form of Siva Linga, the name of Surya Barameso, and there are also statues dedicated to the deities Narayan, Indra, and Brahma. Phnom Chisor temple has six towers facing east, two Hotrīya made from brick facing west, and a rectangular laterite gallery. There are two towers to the southwest, which makes the temple lose its symmetry. Born after other constructions, so there is a narrow space.
In the post-Angkor period, the central tower of the temple was probably transformed by the locals into a stupa to become a repository of the relics as the other Brahminical shrines, which turned into Buddhist shrines following the turn of Cambodian society. This tower is called “Vihear Knong” by the locals and is the main place for Wat Phnom Chisor. Phnom Chisor temple has an ancient staircase made of laterite at the east, with two gopuras in a row at the mountain base called Prasat Sen Tumor and Prasat Sen Rovang or Sen Phu Vang. To the east of this gopura is a Baray, which locals call the “Om River”, measuring approximately 380 meters by 200 meters. Given the size of the Om River and the topography of the area, which is rich in water sources, the Om River is more symbolic of the ocean than the construction of an irrigation system.
According to the inscriptions, we know that “Phnom Chisor” in ancient times had similar names, “Sri Suryaparvata”, “Sri Suryakiri” and “Srey Soryatri”, which means “mountain of King Srey Suryavarman I”. At this temple, researchers found four inscriptions with an inventory of Khmer inscriptions K.31, K.32, K.33, and K.34. In this article, we have selected only one inscription to study.
The K.33 inscription is currently Kept in the Gimmet Museum in France. The text in the ancient Khmer language has two dates, the first part dated in a great era [93] 7 (1015 CE) and the second section dated in a great era 939 (1017 CE), a total of 36 lines. This inscription has been studied by Mr. George Cœdès, who studied the inscriptions K.33 and K.34, published in the book Inscription of Cambodia, Volume 3 and published in 1951, written in French. Later, Mr. Philip Jenner studied the inscription in his works Part xml, № 41, and № 42 and published it in http://sealang.net/ok/corpus.htm in English. The text of the first part of the inscription K.33, dated 937 GE (1015 CE), describes the property that the owner of this inscription used to buy land, measure the boundaries of the land, build a hermitage, and offer sacrifices for Sankranti and servants to the hermitage. The second part of the article, dated 939 GE (1017 CE), describes the King’s royal message through the Preah Aleak to the steñ śivācārya Vnur Sramo, that he had given him the land of Yogedrālaya & Yogendrapura, which he had purchased. These two plots of land were an offering to the temple Kamrateṅ Jagat śri Vṛddheśvara, and she left the servants of the two places as Preah Dharma offerings. Then there is the request only he, his family, and his descendants could rule over those servants and end up cursing the destroyer and his keeper for his feasts.
អត្ថបទដោយ៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
