វត្តពេជ្រមកុដ ស្ថិតនៅត្រើយម្ខាងទន្លេចតុមុខ នៃទិសខាងកើតរាជធានីភ្នំពេញ ក្នុងឃុំអរិយក្សត្រ ស្រុកល្វាឯម ខេត្តកណ្តាល។ បើផ្អែកតាមឯកសារកម្រងប្រវត្តិវត្តនានាក្នុងខេត្តកណ្តាលបញ្ជាក់ថា វត្តពេជ្រមកុដកកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៧៥៨ ហើយដើមឡើយគេហៅវត្តនេះថាវត្តលោកតាកុក។ បច្ចុប្បន្ននៅក្នុងបរិវេណវត្ត មានព្រះវិហារតូចមួយសម្រាប់ជាទីគោរពបូជារបស់ពុទ្ធបរិស័ទ ដែលគេអះអាងថាមានអាយុកាលជាង១០០ឆ្នាំហើយ។ ព្រះវិហារនេះសង់ពីបេតុងទាំងដំបូល និងផ្នែកផ្សេងទៀតស្រដៀងនឹងព្រះវិហារចាស់ស្ថិតក្នុងវត្តទឹកថ្លា រាជធានីភ្នំពេញ ដែលកសាងក្នុងឆ្នាំ១៩២៨។
ដូចបានបញ្ជាក់មកខាងលើ ព្រះវិហារវត្តពេជ្រមកុដមានលំនាំស្ថាបត្យកម្មប្រហាក់ប្រហែលនឹងព្រះវិហារចាស់តូចមួយក្នុងវត្តទឹកថ្លា ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយមហាវិថីសហព័ន្ធរុស្ស៊ី។ ព្រះវិហារវត្តពេជ្រមកុដកសាងពីបេតុងទាំងគ្រឹះ សសរ ធ្នឹម រួមទាំងដំបូល និងផ្នែកសំខាន់ៗផ្សេងទៀត។ ព្រះវិហារនេះមានទទឹងប្រហែលជាង៧ម៉ែត្រ បណ្តោយប្រហែល១៤ម៉ែត្រកន្លះ និងកម្ពស់ប្រហែល១០ម៉ែត្រ ហើយសង់នៅលើខឿនកម្ពស់ប្រហែល១ម៉ែត្រ មានទ្វារនិងជណ្តើរឡើងនៅខាងមុខ២ និងនៅខាងក្រោយ២។ ប៉ុន្តែចំពោះគ្រឿងបង្គុំផ្នែកខាងលើ គេសង្កេតឃើញពុំសូវមានក្បាច់រចនាលម្អទេ ពោលគឺជាព្រះវិហារបំពាក់ជហ្វា៤ (ខាងមុខ២ ខាងក្រោយ២) ហើយផ្ទៃដំបូលជាបេតុងលាត ជ្រាលចុះសងខាង២ថ្នាក់។ នៅតាមចែងដំបូលនីមួយៗ លម្អដោយនាគចែងសណ្តូកចុះមកផ្នែកខាងចុងចែងដូចព្រះវិហារប្រក់ក្បឿងផ្សេងៗដែរ។
លក្ខណៈទូទៅនៃព្រះវិហារវត្តពេជ្រមកុដ
ការលម្អស្ថាបត្យកម្មផ្នែកខាងលើនៃព្រះវិហារវត្តពេជ្រមកុដ គឺមានតែជហ្វា៤ នាគចែងបាក់បែក១២ និងក្បាច់រចនាលើហោជាងទាំងពីរតែប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទៃហោជាងខាងមុខ និងខាងក្រោយលម្អដោយក្បាច់ភ្ញីទេសដូចគ្នា។ ស្ថិតនៅកណ្តាលផ្ទៃហោជាងទាំងពីរ គេសង្កេតឃើញមានស្លាកស្នាមរបេះក្បាច់ ឬចម្លាក់ ដែលជាហេតុពិបាកសន្និដ្ឋានជារូបអ្វីប្រាកដ។ ប៉ុន្តែចំពោះហោជាងខាងកើត បើពិនិត្យស្លាកស្នាមរបេះនោះ ទំនងនៅចំណុចកណ្តាលគេឆ្លាក់រូបព្រះវិស្ណុទ្រង់ឈរកាន់កេតនភណ្ឌ។ ដោយឡែកនៅកណ្តាលហោជាងខាងលិច គេពិបាកសនិ្នដ្ឋានជារូបអ្វីឱ្យប្រាកដ។
ហោជាងខាងកើត និងហោជាងខាងលិច
ចំពោះការលម្អស្ថាបត្យកម្មនៅផ្នែកខាងក្រោម នៅតាមក្បាលសសរនីមួយៗជាប់នឹងជញ្ជាំង លម្អដោយក្បាច់ពុម្ពស៊ីម៉ងត៍លំនាំដូចសិល្បៈប៉ែកខាងអឺរ៉ុប ដូចគ្នានឹងក្បាលសសរព្រះវិហារវត្តទឹកថ្លាដែរ។ ចំណែកឯសន្លឹកទ្វារ និងបង្អួចជុំវិញទាំងអស់ពុំមានក្បាច់លម្អអ្វីឡើយ ពោលគឺជាសន្លឹកក្តារលាតយ៉ាងសាមញ្ញបំផុត ដែលគេយល់ថាទំនងជួសជុលក្រោយសង្រ្គាម។ ប៉ុន្តែនៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងលិច គេឃើញមានគំនូរមួយផ្ទាំងធំដែលរលុបផ្នែកខាងក្រោមដោយអន្លើ។ ខ្លឹមសារសាច់រឿងក្នុងគំនូរនេះ ប្រហែលនិយាយកាលពីព្រះអង្គនិមន្តប្រោសមាតានៅស្ថានត្រៃត្រិង្ស ដ្បិតនៅផ្នែកខាងលើគេគូរព្រះពុទ្ធអង្គគង់កណ្តាល ដោយម្ខាងជាពួកទេវតា ព្រះឥន្រ្ទ ព្រះព្រហ្ម ហើយម្ខាងជាស្រ្តីម្នាក់និងបរិវា។ ចំណែកផ្នែកខាងក្រោមដែលរលុបនោះ គឺជាដំណើរព្រះពុទ្ធអង្គនិមន្តចុះតាមជណ្តើរកែវ។
ក្បាច់លម្អក្បាលសសរជុំវិញ និងគំនូរមួយផ្ទាំងលើជញ្ជាំងខាងលិច
គំនូរមួយផ្ទាំងខាងលើនេះថ្វីត្បិតតែរលុបខ្លះ តែមានចំណុចគួរឱ្យពិចារណាបាន បើប្រៀបធៀបនឹងគំនូរតាមវត្តផ្សេងៗក្នុងឈុតដូចគ្នា។ ចំណុចទី១ គំនូរត្រង់នេះបើនៅតាមវត្តខ្លះគេគូរភ្ជាប់គ្នារវាងស្ថានសួគ៌ ស្ថានមនុស្ស និងស្ថាននរក។ ចំណុចទី២ ដែលគួរពិចារណាដែរគឺ ជាងគំនូរគូរព្រះពុទ្ធអង្គលើកព្រះហស្ថឆ្វេង ដែលនៅតាមគំនូរវត្តភាគច្រើន តែងឃើញទ្រង់លើព្រះហស្តស្តាំរាឡើងហៅថា “សម្តែងធម្មចក្រ”។ ពាក់ព័ន្ធនឹងឈុតដ៏សំខាន់នេះ ក្នុងពុទ្ធប្រវត្តិលើកឡើងថា គ្រាដែលព្រះអង្គនិមន្តប្រោសមាតានោះ គឺមានរយៈពេល៣ខែ មានទេវតាយ៉ាងច្រើនចូលមកស្តាប់។ ពេលនិមន្តត្រឡប់វិញ ព្រះអង្គចុះតាមជណ្តើរកែវដ៏អស្ចារ្យ មានព្រះឥន្រ្ទ និងពពួកទេពនិករដ៏ច្រើនហែហម។ ក្នុងគ្រានោះមានហេតុអស្ចារ្យមួយកើតឡើងគឺ ស្ថានសួគ៌ ស្ថានមនុស្ស និងស្ថាននរកអាចមើលឃើញគ្នាក្នុងពេលតែមួយ។ ផ្នែកខាងក្នុងនៃព្រះវិហារវត្តពេជ្រមកុដ គេសង់ឡើងដោយមានតែល្វែងគ្រឹះនៅកណ្តាល និងអមដោយរបៀងសងខាង តែពុំមានបាំងសាចឡើយ។ លក្ខណៈបែបនេះ គេតែងសង្កេតឃើញដូចគ្នាចំពោះព្រះវិហារបុរាណតូចៗ ជាពិសេសព្រះវិហារជហ្វាបួន ឬសាឡុំជាដើម។ សសរទាំងពីរជួរនៅអមល្វែងគ្រឹះ សុទ្ធសឹងជាសសរបេតុងមូលដែលមានក្បាលសសរលម្អដោយក្បាច់ដូចក្បាលសសរខាងក្រៅដែរ តែជើងសសរគេរចនាជារាងបួនជ្រុង។ នៅលើតួសសរខ្លះ គេគូរលម្អដោយក្បាច់ផ្កាចន្ទន៍ ហើយសសរខ្លះគេគូរលម្អរូបនាគលូនព័ទ្ធជុំវិញ។ ប៉ុន្តែប្រការគួឱ្យកត់សម្គាល់មួយទៀតនៅផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិ្ងហារខាងលើនេះ គឺរុំស្រោបដោយស្នាមផ្សែងភ្លើងដាសពេញផ្ទៃដំបូលផ្នែកខាងក្រោម ធ្នឹម សសរ និងជញ្ជាំង។
ផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារ
នៅខាងក្នុងព្រះវិហារនេះដែរ គេសង្កេតឃើញការតម្កល់ព្រះបដិមាហាក់មានលក្ខណៈប្លែកពីព្រះវិហារសព្វថ្ងៃ។ បដិមាទាំងអស់សុទ្ធតែលាបពណ៌មាសឆ្អិនឆ្អៅ។ ស្ថិតនៅចន្លោះល្វែងគ្រឹះត្រង់ចុងខាងលិច គេតម្កល់ព្រះបដិមាព្រះជីវ៍អង្គធំលើបល្ល័ង្កខ្ពស់មួយ អមជុំវិញដោយព្រះបដិមាតូចៗផ្សេងទៀត។ ខាងមុខព្រះបដិមាព្រះជីវ៍ធំ គេតម្កល់ព្រះបដិមាមួយអង្គទៀតនៅក្នុងបុស្បុក រចនាជាកំពូលមុខព្រហ្ម ហើយនៅផ្នែកខាងមុខនោះ គេតម្កល់ព្រះបដិមាទ្រង់ឈរក្នុងកាយវិការព្រះអង្គប្រោសសត្វ ឬអភ័យមុទ្រា។ ប៉ុន្តែនៅលើចីវរនៃព្រះបដិមាទ្រង់ឈរនេះ គេរចនាក្បាច់តូចៗលំនាំប្រហាក់ប្រហែលនឹងព្រះពុទ្ធអមិតភៈ(Amitābha) នៃព្រះបដិមាលោកេស្វរសម័យបុរាណ។ ចំពោះអ្នកមានជំនឿមកពីទីជិតឆ្ងាយផ្សេងៗយល់ថា ព្រះបដិមាទាំងអស់ខាងលើមានបុណ្យបារមីក្រៃលែង ដែលនាំឱ្យគេតែងធ្វើដំណើរចូលមកគោរពបូជាស្ទើរពុំលុះថ្ងៃ។
ការតម្កល់ព្រះបដិមាគោរពបូជាក្នុងព្រះវិហារវត្តពេជ្រម្កុដ
ចំណែកឯគំនូរខាងក្នុងព្រះវិហារ គេគូរនៅលើផ្ទៃដំបូលផ្នែកខាងក្រោម និងនៅលើជញ្ជាំងជុំវិញផ្នែកខាងក្នុង។ ប៉ុន្តែសាច់រឿងគំនូរទាំងអស់នោះ គេពិបាកនឹងមើលឃើញណាស់ ដ្បិតរុំស្រោបដោយផ្សែងស្ទើរទាំងស្រុង។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គំនូរខ្លះកំពុងរបេះរកជ្រុះដោយអន្លើៗ។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី បើពិនិត្យសង្កេតឱ្យដិតដល់ គំនូរក្នុងព្រះវិហារខាងលើ មានបីផ្នែកសំខាន់ៗពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងពុទ្ធប្រវត្តិដូចបណ្តាព្រះវិហារផ្សេងៗដែរ។ នៅផ្នែកខាងលើបំផុតត្រង់ក្រោមផ្ទៃដំបូល គេគូរសាច់រឿងទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធនិមន្តទៅស្ថានសួគ៌ និងរូបទេពនិករផ្សេងៗ។ រីឯនៅលើជញ្ជាំងជុំវិញ គេគូររឿងពុទ្ធប្រវត្តិនៅបន្ទាត់ខាងលើ ដែលរៀបរាប់ចាប់ផ្តើមតាំងពីព្រះអង្គប្រសូត្ររហូតដល់បរិនិព្វាន។ នៅបន្ទាត់ខាងក្រោម គេគូររឿងរ៉ាវផ្សេងៗដកស្រង់ចេញពីជាតក។
ជាសេចក្តីសង្ខេបមក ព្រះវិហារវត្តពេជ្រម្កុដ គឺជាសំណង់បុរាណតូចមួយដែលមានលំនាំស្ថាបត្យកម្មជាព្រះវិហារជហ្វាបួន ឬអាចនិយាយបានថាមានរាងស្ទើរដូចសាឡុំ ដែលជាសំណង់បណ្តោះអាសន្នមុនសង់ព្រះវិហារ។ ប៉ុន្តែចំពោះការតុបតែងព្រះវិហារនេះគេមើលឃើញថាមានលក្ខណៈស្ទើរដូចគ្នាទៅនឹងព្រះវិហារចាស់ក្នុងវត្តទឹកថ្លា ស្ថិតក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលនាំឱ្យគេអាចនិយាយដោយស្មានបានថា ព្រះវិហារវត្តពេជ្រម្កុដសង់ក្នុងរវាងទសវត្សរ៍ទី២០ ឬទសវត្សរ៍ទី៣០។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចំពោះការរៀបចំខាងក្នុងប្រហែលធ្វើឡើងក្រោយសម័យសង្រ្គាម៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
