ក្នុងសង្គមខ្មែរ គេតែងសម្គាល់ឃើញអ្នកស្រុកធ្វើកិច្ចសំខាន់មួយពាក់ព័ន្ធនឹងការលើក “ទង់រលក” ឬហៅថា “ទង់ព្រះសូត្រ” (តំបន់ខ្លះធ្វើកិច្ចលើកទង់ក្រពើដែរ) ទាំងក្នុងបុណ្យលក្ខណៈបុគ្គលក្នុងគ្រួសារ ឬបុណ្យរួមក្នុងភូមិ។ ក្នុងកិច្ចនោះមានអាចារ្យជាប្រធាន ដឹកនាំធ្វើបន្ទាប់ពីកិច្ចប្រុងពលី ឬចប់កិច្ចបួងសួងនាវេលាល្ងាចថ្ងៃសូត្រមន្ត។ បើនៅជុំវិញតំបន់អង្គរ អ្នកស្រុកតែងហៅកិច្ចលើកទង់ថា “ឆាកហ៊ោលើកទង់” ដ្បិតពេលនោះមានមនុស្សច្រើនកុះករ ស្រែកហ៊ោគគ្រឹកគគ្រេង មុននឹងលើកទង់ឱ្យខ្ពស់ត្រដឹមត្រដែតឡើង។ នៅក្នុងជំនឿ ពុទ្ធសាសនិកពន្យល់ថាការបូជាលើកទង់នេះមានអានិសង្ឃសម្រាប់ជាតិខាងមុខ។ ប៉ុន្តែក្នុងគំនិតអ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថាឆាកហ៊ោលើកទង់ក៏មានន័យជា “ការបញ្ចៀស” ឬ “បណ្តេញឧបទ្រពចង្រៃ” និងការចាប់កំណើតកើតឡើងវិញដែរ។
ចម្លាក់លើហោជាងវត្តល្អក់ (ខេត្តសៀមរាប) បង្ហាញពីការបូជាទង់ចំពោះព្រះស្តូប
ជាទូទៅទង់រលក ឬទង់ព្រះសូត្រ ច្រើនធ្វើពីកំណាត់ពណ៌ចម្រុះ ឬជួនកាលរំលេចដោយគ្រឿងចាំងនានាដែលគេយកមកដេរភ្ជាប់។ ចំពោះរូបសណ្ឋានទង់រលក ឬទង់ព្រះសូត្រក៏ពុំខុសពីទង់ក្រពើ ឬទង់អភិធម្មដែរ។ ទង់រលកមានរាងស្ទើរដូចដងខ្លួនមនុស្ស មានឆ្អឹង ក្បាល ខ្លួន ដៃ និងជើង អ្នកស្រុកខ្លះថែមទាំងប៉ាក់ ឬដេរឱ្យមានភ្នែកទៀត ហើយអ្នកស្រាវជ្រាវមើលឃើញថា ទង់ជាវត្ថុដែលមានជីវិត។ ដូច្នេះហើយបានជាអាចារ្យត្រូវបើកព្រះនេត្រសិន ក្រោយពេលដេរហើយ មុនយកទៅប្រើលើកដំបូង។ នៅពេលមានបុណ្យធំៗ មុននឹងលើកត្រូវបំបួសទង់នោះសិន ហើយពេលចប់បុណ្យដាក់ចុះមកវិញ គេត្រូវផ្សឹកទង់នោះដែរ។ ទង់នេះតែងធ្វើកិច្ចលើកក្នុងពិធីបុណ្យមានលក្ខណៈសប្បាយរីករាយដូចជាបុណ្យនានានៅតាមវត្ត ឬនៅផ្ទះអ្នកស្រុក។
ពាក់ព័ន្ធនឹងជំនឿលើទង់ បើផ្អែកតាមសាស្រ្តា “អានិសង្សទង់ពិតាន” បាននិយាយថា កាលក្នុងភទ្ទកប្បព្រះពុទ្ធកស្សបៈ មានបុរសទុរគតម្នាក់ប្រកបរបររកឧសនិងបេះផល្លានុផលក្នុងព្រៃ។ ថ្ងៃមួយបុរសកំសត់បានប្រទះឃើញព្រះស្តូបបុរាណកណ្តាលព្រៃ ក៏កើតចិត្តត្រេកអរថ្លាសទ្ធា ចូលទៅកាច់ផ្កាស្បូវភ្លាំង និងហែកសំពត់ធ្វើទង់បូជាព្រះស្តូបនោះ។ លុះអស់អាយុសង្ខារ បុរសនោះក៏បានទៅកើតនៅស្ថានភិមានប្រាសាទទេព មានលម្អដោយទង់ និងព្រឹក្សានានាជាទីសុខសាន្តមនោរម្យ។ ប្រហែលដោយជាប់ជំនឿក្នុងនិទានខាងលើ ទើបនៅតាមព្រះវិហារមួយចំនួន គេតែងឃើញមានឆ្លាក់ឧទ្ទិសដល់ព្រះចូឡាមណីយចេតិយ ដែលមានទង់រលកមួយគូនៅលើហោជាង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពុទ្ធសាសនិកក្នុងស្រុកភូមិខ្លះ ក៏តែងនាំគ្នាកាត់ដេរសាងទង់ ដង្ហែថ្វាយដល់វត្តជិតឆ្ងាយនានាទៅតាមជំនឿ និងទំនៀមជាហូរហែ។ នៅក្នុងទិដ្ឋភាពនេះ ភាគច្រើនគេកាត់ទង់ពីកំណាត់ពណ៌ចម្រុះ សាងឡើងឱ្យមានទំហំធំ និងរចនាលម្អដោយដេរភ្ជាប់កញ្ចក់ ឬប៉ាក់ឌិនគ្រឿងចែងចាំងភ្លឺភ្លេកនានា និងចងកណ្តឹង ដង្ហែបូជាប្រទក្សិណជុំវិញព្រះវិហារ មុននឹងលើកចងបង្ហូតទៅចុងដងទង់ខាងមុខព្រះវិហារ។
ទង់រលក ឬទង់ព្រះសូត្ររៀបចំក្នុងរណ្តាប់បូជាក្នុងកិច្ចប្រុងពលី
ដោយឡែក ចំពោះកិច្ចលើកទង់ ឬអ្នកស្រុករស់នៅតំបន់ភាគខាងជើងហៅរត់មាត់ថាឆាកហ៊ោលើកទង់ គឺតែងឃើញក្នុងពិធីបំបួសនាគ សម្ពោធភូមិ ឆ្លងចេត្រ ឆាន់សុំទឹកភ្លៀង បុណ្យអភិសេក ថ្វាយភ្លើងព្រះសព ឬពិធីបូជាសពរួមក្នុងភូមិជាដើម។ ប៉ុន្តែថ្វីបើកិច្ចលើកទង់ ឬឆាកហ៊ោលើកទង់ធ្វើនៅខាងក្រោយកិច្ចប្រុងពលី ឬកិច្ចបួងសួង តែទង់នោះគេត្រូវរៀបចំឱ្យបានស្រេចទុកជាមួយរណ្តាប់បូជាប្រុងពលី និងបួងសួងដែរ។ បន្ទាប់មក ប្រសិនបើអ្នកស្រុកណាមានសេចក្តីជ្រះថ្នាប្រាថ្នាភ្ជាប់និស្ស័យនឹងទង់ គេតែងយកប្រាក់ទៅដាក់ចូលក្នុងថ្នក់ទង់ ឬដាក់ក្នុងថង់ភ្ជាប់នឹងទង់ មុននឹងធ្វើកិច្ចលើកទង់។ លុះអ្នកស្រុកចូលបូជាទង់ចប់ហើយ អាចារ្យក៏នាំសូត្រ “នមោ” បីចប់ និងសូត្រប្រកាសលើកទង់ទៅតាមទំនៀម។ ក្នុងពេលនោះ គេយកក្បាលទង់ចងភ្ជាប់នឹងចុងឫស្សី ហើយលាខ្លួនទង់ស្របនឹងដង ដោយមានអ្នកស្រុកច្រើនកុះករឈរត្រៀមត្រាកាន់ទ្រទង់ ហាក់ដូចជាពុំអាចឱ្យទង់នោះប៉ះដីបានឡើយ។
តាមធម្មតា ទិសដែលតែងឃើញលើកទង់ គឺនៅឦសាន ឬខាងកើតរោងបុណ្យ ដ្បិតជាទិសជំនឿនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញ។ លើសពីនេះបើសង្កេតឱ្យល្អិតត្រង់គល់ដងទង់ អ្វីដែលគួរឱ្យពិចារណា គេច្រើនពុំដាំបញ្ចូលដងទង់ទៅក្នុងដីផ្ទាល់ទេ ពោលគឺគេដាប់គល់ដងទង់ ដោយប្រើរនុកភ្ជាប់ទៅបង្គោលពីរដើមសងខាង។ ចំពោះការលើកទង់ ឬឆាកហ៊ោលើកទង់ គេតែងឃើញមានមនុស្សម្នាក់ចាំស្រែកឆាកហ៊ោ៣ដង ហើយច្រើនតែជាមនុស្សមានសំឡេងពីរោះគ្រលួចផង។ ពេលខ្លះ គេថែមទាំងបន្លឺសំឡេងឃ្មោះពេលស្រែកឆាកហ៊ោចប់មួយវគ្គ ហាក់ដូចជាឱ្យកិច្ចនេះកាន់តែអឺងកងថែមទៀត។ បន្ទាប់ពីលើករួចរាល់ហើយ គេរក្សាទុកទង់នោះមួយយប់ រហូតដល់វេលាព្រឹកទើបគេធ្វើកិច្ចផ្សឹកទង់ដាក់ចុះមកវិញ។ សរុបមក លើកទង់ ឬឆាកហ៊ោលើកទង់ គឺជាកិច្ចយ៉ាងសំខាន់របស់អ្នកស្រុកដែលមានអត្ថន័យពាក់ព័ន្ធនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាផង និងមានខ្លឹមសារជាទំនៀមរបស់អ្នកស្រុកផង។ ប៉ុន្តែប្រការសំខាន់បំផុតដែលអ្នកស្រាវជ្រាវចាប់អារម្មណ៍ គឺកិច្ចលើកទង់តែងធ្វើក្រោយកិច្ចប្រុងពលីរួច ដែលហាក់បង្ហាញឱ្យឃើញអត្ថន័យពាក់ព័ន្ធនឹងគំនិ “ស្លាប់-កើត” ពោលគឺប្រុងពលី ជាការបូជា (កប់រូបនាងគង្ហីង និងរណ្តាប់) តែលើកទង់សំដៅកិច្ចដែលឆ្ពោះទៅលើ ជាស្ថានខ្ពង់ខ្ពស់៕
ទង់រលកក្នុងបុណ្យបូជាសពរួមគ្នានៅភូមិដូនអុន (តំបន់អង្គរ)
——————–
The ceremony of raising the flag in the traditional Khmer
In Cambodian society, local people are often seen holding an important ceremony related to raising “Tong Rolok or Tong Preah Sot”. Some areas are called crocodile flag ceremonies. The ceremony was led by the Arja after Prong Pili. In the Angkor area, local people call this ceremony the flag-raising “Cha Hor Loek Tong”. In Buddhism, this ceremony is for the sake of the future nation, but in the opinion of scholars, this ceremony means the avoidance or expulsion of evil and rebirth. Tong rolok or Tong Preah Sot are usually made of colorful cloth or sometimes embellished with glitter. Tong Rolok are almost identical in shape of the people’s bodies, they have skulls, arms, and legs. Sometimes the local people even add eyes. That is why the Arja has an eye-opening ceremony.
Related to the belief in this flag, we also see paintings of historical stories on the walls of the vihara. Not only that, for the local Buddhists in some villages often make and build those flags to offer to nearby pagodas according to their beliefs and traditions. Separately, the locals in the Angkor area often hold this ceremony during the Bombos Nek ceremony, the inauguration of the village, the crossing of the Chet for rain, the wedding ceremony, and the cremation or cremation ceremony in the village. Usually, the direction of the flag is on the northeast or east side of the festival hall, which is the direction of the belief in rebirth. For raising the flag, the people in the Angkor area, saw a person waiting to shout three times, often with a beautiful voice.
In conclusion, the raising flag ceremony or Cha Hor Loek Tong’’is an important ceremony of the local people, related to Buddhism as well as local traditions. For the researcher, this ceremony has a meaning related to the concept of death and rebirth.
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
