ល្បែងបង្ហើរខ្លែង គឺជាល្បែងប្រពៃណីមួយក្នុងសង្គមខ្មែរតាំងពីបុរាណ និងជាការ ពេញនិយមណាស់ សម្រាប់អ្នកស្រុកស្រែចម្ការ ពិសេសជាចំណូលចិត្តរបស់ក្មេងៗដែល តែងបង្ហើរខ្លែងតាមវាលស្រែ។ ខ្លែងខ្មែរ គឹមានច្រើនប្រភេទណាស់ ហើយការ រចនា និងការច្នៃប្រឌិតរូបរាងខ្លែងវាអាស្រ័យទៅតាមចំណូលចិត្ត របស់អ្នកភូមិស្រុកតាម តំបន់រៀងៗខ្លួន។ ក្នុងចំណោមប្រភេទខ្លែងទាំងនោះ ភាគច្រើនឃើញគេនិយមបង្ហើរតែ ខ្លែងកណ្តូង និងខ្លែងឯកតាំងពីសម័យបុរាណកាលមកម្ល៉េះ។ ចំពោះខ្លែងឯក ដើមឡើយមានឈ្មោះថាជា “ខ្លែងមេកូន ឬខ្លែងព្នង” ដែលមាននិយាយ តាំងពីមុនគ្រិស្តសករាជមកម្ល៉េះ ដ្បិតគេបង្កើតឡើងសម្រាប់ បង្ហើរពេល រដូវប្រមូលផលស្រូវ ចូលមកដល់ និងជាពេល នៃរដូវរំហើយផង ហើយការបង្ហើរខ្លែងឯកនេះ ទំនងជាផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងវិស័យកសិកម្ម។
ម្យ៉ាងទៀត ប្រពៃណីនៃការបង្ហើរខ្លែង មិនមែនធ្វើឡើងគ្រាន់ជាការកម្សាន្តប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាពិធីមួយសម្រាប់គោរពបូជាដល់សាសនាសំខាន់ទាំងពីរផងដែរ ដែលប្រជាជនខ្មែរធ្លាប់ជឿ និងគោរពតាំងពីដើមរៀងមក គឺព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា។ បើតាម ជំនឿរបស់ខ្មែរតាំងពីបុរាណ បើកាលណាបង្ហើរខ្លែងឯក ហើយខ្លែងនោះធ្លាក់ទៅលើដំបូល ផ្ទះអ្នកណា គេចាត់ថាជាការចង្រៃ ឬក៏នាំគ្រោះដល់ម្ចាស់ផ្ទះ ដោយម្ចាស់ផ្ទះតម្រូវឱ្យម្ចាស់ ខ្លែងនោះរៀបចំពិធីនិមន្តព្រះសង្ឃសូត្រមន្តបញ្ជៀសនៅគ្រោះចង្រៃទាំងនោះ។ មួយវិញ ទៀតក្នុងពិធីទ្វារទសមាស ដែលជាពិធីទាក់ទងនឹងពុទ្ធសាសនា ក៏មាននិយាយពីការបង្ហើរ ខ្លែងឯកដែលគេច្រើនធ្វើនៅខែមិគសិរ។ រីឯក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គឌួងទ្រង់ក៏មានប្រតិបត្តិទំនៀមទម្លាប់បង្ហើរខ្លែងឯកនេះដែរ ដើម្បីជាការគោរពបូជាចំពោះព្រះចូឡាមណីចេតិយ។
ចំណែកឯរឿងព្រេងនិទានជាច្រើន បានតំណាលអំពីដើមកំណើត និងការបង្ហើរខ្លែងឯកឧទាហរណ៍ក្នុងរឿងធនញ្ជ័យ គឺដោយសារតែការបង្ហើរខ្លែងឯកនេះហើយ ដែល ធ្វើឱ្យធនញ្ជ័យរួចផុតពីការជាប់ឃុំឃែងនៅស្រុកចិន ដ្បិតសម្លេងឯករបស់ខ្លែងបានបង្ហើរ សូរពីភាពសោកសៅតម្អូញតម្អែរយ៉ាងវែងអណ្លាយជារៀងរាល់យប់ និងលាន់ឮពាសពេញ នៃបរិវេណគុករហូតធ្វើឱ្យស្តេចចិនឮហើយមានការព្រួយបារម្ភភ័យខ្លាច។ បើពិនិត្យ ក្នុង សិលាចារឹកមួយផ្ទាំងដែលមានកាលបរិច្ឆេទតាំងពីដើមសតវត្សទី១០ ប្រែសម្រួលដោយ លោក ហ្ស៊ក សឺដែស ជាបុរាណវិទូជនជាតិបារាំង ក៏មានបង្ហាញពីការរៀបចំព្រះរាជពិធី បង្ហើរខ្លែង និងមានគ្រឿងតង្វាយផ្សេងៗរួមទាំងថ្វាយខ្លែងចំនួន៥ជាមួយគ្រឿង ដង្វាយ ទាំងនោះ ប៉ុន្តែក្នុងសិលាចារឹកនេះពុំបានប្រាប់ឱ្យដឹងថាតើខ្លែងនៅក្នុងគ្រឿងតង្វាយនោះគេប្រើប្រាស់សម្រាប់ធ្វើអ្វីនោះឡើយ។
បើនិយាយពីរបៀបធ្វើខ្លែងឯក គឺមានការលំបាកជាងធ្វើខ្លែងធម្មតារបស់ក្មេងៗ ដែលបង្ហើរតាមវាលស្រែ ដោយមុននឹងធ្វើខ្លែងឯក ចាំបាច់គេត្រូវជ្រើសរើសរកសម្ភារៈដែលជាគ្រឿងផ្សំផ្គុំនោះឱ្យមានគុណភាពល្អ និងគ្រប់មុខតាមសេចក្តីត្រូវការ។ ការដែល ពោលថាលំបាកធ្វើខ្លែងឯកនោះ ពុំមែនតួខ្លែងឡើយ គឹលំបាកធ្វើឯក ដោយគេធ្វើយ៉ាង ម៉ត់ចត់ណាស់ ដ្បិតអីគេចង់ឱ្យសម្លេងឯកពិរោះ មិនស្អក រីឯគ្រឿងបង្គុំគេធ្វើពីឫស្សីពុត ទៅជាដងឯកឱ្យមាំល្អ និងអណ្តាតសំនៀងធ្វើពីស្លឹកត្នោត ឬដើមផ្តៅបិតឱ្យស្តើងជាដើម បន្ទាប់ពីធ្វើដងឯករួចគេត្រូវសាកល្បងចងខ្សែគ្រវីដង ឯកជាច្រើនដង ទល់តែសម្លេងឯកឮ ពិរោះទើបយកទៅភ្ជាប់ នឹងក្បាលខ្លែង។
រីឯការបង្ហើរខ្លែងឯកវិញ ពុំមែន ចេះតែអាចបង្ហើរនៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះឡើយ គេត្រូវរកកន្លែង ណាដែលសមស្រប ពោល គឺមាន វាលធំស្រឡះល្អពុំមានដើមឈើដូចជាតាមវាលស្រែធំៗដែលច្រូតកាត់រួច ពិសេសតាមជនបទ។ ម្យ៉ាងទៀតទីវាលនោះ ត្រូវជាកន្លែងដែលមានខ្យល់បក់ជាប់ជាប្រចាំ ដើម្បីខ្លែងអាចហោះបានខ្ពស់ល្អ ហើយបើកាលណាខ្លែងហោះបានកាន់តែខ្ពស់នោះសំឡេងឯកក៏លាន់ឮសាយទៅបានកាន់តែឆ្ងាយ។
កាលដើមឡើយការបង្ហើរខ្លែងឯកមាននិយមខ្លាំងក្នុងសង្គមខ្មែរ ដែលគេតែងបង្ហើរលេងនៅរដូវចម្រូត ប៉ុន្តែមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គេសម្គាល់ឃើញថាការបង្ហើរខ្លែងឯកមានការថយចុះបន្តិចម្ដងៗពីអ្នកភូមិស្រុក ហើយចំនួនក្មេងលេងខ្លែងក៏កាន់តែតិចទៅៗ ចំណែកនៅតាមខេត្តខ្លះរកអ្នកចេះធ្វើខ្លែងឯកស្ទើរតែពុំមានផង។ ទោះបីគេពិនិត្យឃើញថា នៅសម័យនេះការបង្ហើរខ្លែងមិនសូវមានសកម្មភាពខ្លាំងក្លាយ៉ាងណាក្តី ក៏គេនៅតែឃើញមានសកម្មភាពបង្ហើរខ្លែងនៅក្នុងសុ្រកយើងជាដរាប ដោយមានរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍បង្ហើរខ្លែងនេះជារៀងរាល់ឆ្នាំតាមបណ្តាក្រុងខេត្តមួយក្នុងស្រុកខ្មែរ។
