“Spoken Theater”, Kingdom of Cambodia is endowed with ubiquitous forms of theater or play, such as Court Theater, Masked Play, Shadow Play, Mohori Theater, Wedding Theater, Mouth Organ Theater, Female Narrative Theater, Pramochtey Theater, Ape Theater, Yike Theater, Basakk Theater, and Spoken Theater. Spoken Theater takes its name from its salient components and elements used—namely, monologue, dialogue, diction, and oratory. In Cambodia, the spoken theater emerged during the 1940s (1949) introduced by a French professor, teaching French literature at Sisowath High School, Mr. Gui Porée.
During this time, the Royal Government of Cambodia had sent Khmer students to study theater arts in France. Mr. Pich Tum Kravel wrote that in 1959, the Ministry of Education opened the national school of theater (École Nationale de Théâtre) located in the present-day Vatt Phnom area. After the Royal University of Fine Arts (RUFA) was established in 1965, the school of theater then became the Theater Section under the Faculty of Choreographic Arts. Under the close and effective management of such knowledgeable professors, including Mr. Hang Thun Hak, Mr. Peou You Leng, Mr. Meas Kork, Mr. Chheng Phon, Mr. Sok Sao Vankun, Mr. Huot Kimleang, Mr. Hang Chuon, Mr. Nuon Kan, Mr. Ly Kim Uong, among others, many theater specialists, experts, and artists were successfully trained and formed. Each year, the University arranged tours to just about every corner of the country, bringing Khmer spoken theater to students and the general public alike.
Khmer plays were written and created, such as the Buddha’s Story, Preah Vessandar, Rose of Pailin, Dancing Stone, One Blood, and the River of Kamchay Mea. Foreign stories and plays were also mounted, including some of the most renowned masterpieces: Hamlet and Romeo-Juliet by Shakespeare, and L’Avare by Molière.
At the present, we rarely see the spoken theater performed in whatever shape or form. It is merely confined to the Royal University of Fine Arts and the Secondary School of Fine Arts. Under the visionary leadership of Samdech Techo Prime Minister Hun Sen, the annual celebration of the National Cultural Day on March the 3rd, and its offspring Festival of Youth Arts under the theme of “Youth for National Culture,” has provided unique opportunities, bringing secondary school and university students from across the land to think, study, research, create works, and participate in the event. In a sense, the future of spoken theater, like that of other performing artforms in Cambodia, will decline or disappear if nothing is done about it in a timely manner.
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មានទម្រង់ល្ខោនសម្បូណ៌បែប ដូចជាល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ ឬល្ខោនក្បាច់បុរាណខ្មែរ ល្ខោនខោល ល្ខោនស្បែក ល្ខោនមហោរី ល្ខោនភ្លេងការ ល្ខោនគែន ល្ខោនពោលស្រី ល្ខោនប្រាមោជ្ជទ័យ ល្ខោនអាប៉េ ល្ខោនយីកេ ល្ខោនបាសាក់ និងល្ខោននិយាយ។ល។ទម្រង់ល្ខោនដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានអាយុកាលវែងនិងយូរលង់ណាស់មកហើយ ដែលដូនតានិងសិល្បករសិល្បការិនីខ្មែរបានថែរក្សា ទោះបីមួយចំនួនតូចក៏បានបាត់បង់និងកំពុងស្តារឡើងវិញនៅកម្ពុជាក៏ដោយ។
ដោយយកការនិយាយ ពាក្យពេចន៍ ការប្រើពាក្យសម្តី និងវោហាសាសន៍ជាធំ ខ្មែរយើងហៅទម្រង់ល្ខោននេះថា “ល្ខោននិយាយ”។ដោយឡែកល្ខោននិយាយកម្ពុជាមានប្រភពកើតឡើងនៅក្នុងអំឡុងទសវត្ស ១៩៤០ (១៩៤៩) ឧទ្ទេសនាមដោយសាស្ត្រាចារ្យបារាំងដែលបង្រៀនអក្សរសិល្ប៍បារាំងនៅវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិ ក្រុងភ្នំពេញ ជាពិសេសគឺលោក ហ្គី ប៉ូរ៉េ (Gui Porée) ដែលបាននាំសិស្សសម្តែងអន្លើនានានៃរឿងផ្សេងៗ ដែលគាត់បង្រៀននិងនាំសិស្សតម្លើងរឿងខ្លីៗ (Scènette) ដែលមានពាក្យពេចន៍ឆ្លងឆ្លើយគ្នាគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ ហើយរឿងទាំងនោះ ក៏ត្រូវបានជ្រើសរើសយកទៅសម្តែងនៅក្នុងពិធីបញ្ចប់ឆ្នាំសិក្សានីមួយៗផង។
យើងគួរបញ្ជាក់ផងដែរថា គឺនៅជំនាន់នោះហើយដែលរាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជា ណាចក្រកម្ពុជា បានបញ្ជូននិស្សិតខ្មែរឱ្យទៅសិក្សាមុខវិជ្ជាល្ខោននៅប្រទេសបារាំង។ លោក ពេជ្រ ទុំក្រវ៉ិល បានអះអាងថា ប្រមាណឆ្នាំ១៩៥៦ ក្រសួងសិក្សាធិការជាតិក៏បានប្រមូលគរុសិស្សនៅវិទ្យាស្ថានជាតិគរុកោសល្យមួយចំនួនឱ្យហាត់ល្ខោននិយាយនេះជាផ្លូវការ។ ទើបមកដល់អំឡុងឆ្នាំ១៩៥៩ ទើបក្រសួងសិក្សាធិការជាតិ បើកសាលាជាតិផ្នែកល្ខោន (សាលាល្ខោនជាតិ) ដែលមានទីតាំងដំបូងនៅម្តុំវត្តភ្នំ។ បន្ទាប់ពីសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ បានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៦៥ សាលាជាតិផ្នែកល្ខោនក៏បានទៅនៅក្រោមមហាវិទ្យាល័យសិល្បៈនាដសាស្ត្រ (ផ្នែកល្ខោននិយាយ)។ល្ខោននិយាយនៅពេលនោះ មានការគាំទ្រពីទស្សនិកជននិងមហាជនជាច្រើននិងមានកម្មវិធីសម្តែងលើឆាកនិងតាមវិទ្យុជាតិនិងទូរទស្សន៍ជាតិ ប្រកបដោយភាពរីកចម្រើនខ្លាំងក្លាគួរឲ្យកត់សម្គាល់។ នៅពេលនោះដែរ កម្ពុជាក៏មានអ្នកនិពន្ធនិងដឹកនាំរឿងល្ខោនដ៏ចំណានៗដូចជា៖ លោក ហង់ ធុនហាក់ លោក ពៅ យូឡេង លោក អ៊ុំ ឈីន លោក មាស គក លោក ឆេង ផុន លោក ហង់ ជួន លោក នួន កន លោក សុខ សៅវណ្ណគុណ លោក លី គឹមអួង លោក ហួត គឹមលាង លោក ហ៊ីង ប៊ុនថុន លោក ប៉ុល សំអឿន លោក ផឹក សំផេន និងអ្នកស្រី អ៊ូ ចាន់ថនជាដើម។ ក្រោមកិច្ចដឹកនាំនិងបណ្តុះបណ្តាលរបស់គ្រូជំនាញដ៏ល្អៗទាំងនេះ សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈមានការរីកចម្រើន ដោយបានបណ្តុះបណ្តាលអ្នកនិពន្ធរឿងល្ខោនជាច្រើននាក់។ នៅពេលនោះ សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈបានរៀបចំជាកម្មវិធីសម្តែងជូនសិស្សានុសិស្សនិងសាធារណៈជនទូទៅនៅតាមខេត្ត ក្រុង និងជនបទទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាជារៀងរាល់ឆ្នាំ។
សាស្ត្រាចារ្យនិងសិល្បករសិល្បការិនីខ្មែរជំនាន់នោះ បាននិពន្ធនិងតម្លើងរឿងជាច្រើនមានដូចជារឿង៖ ពុទ្ធប្រវត្តិ ព្រះវេស្សន្តរ សុវណ្ណសាម សព្វសិទ្ធ ពុទ្ធិសែននាងកង្រី ព្រះគោព្រះកែវ សោភ័ណរាត្រី កូនអ្នកណា? កុលាបប៉ៃលិន ចិញ្ចៀនបញ្ចាំចិត្ត ផ្កាស្រពោន ថ្មរាំ ល្បិចស្នេហាស្រុកស្រែ វង្សត្រកូលកំសត់ ថៅកែចិត្តចោរ ដើមធ្លករក្សាជាតិ លោហិតតែមួយ ប្រាង្គសិលាកញ្ញាអង្គរ ស្ទឹងកំចាយមារ និងរៀមច្បងយើងជាដើម។ មិនត្រឹមតែរឿងខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ សិល្បករនិងសិល្បការិនីផ្នែកល្ខោននិយាយរបស់យើងក៏បានតម្លើងរឿងបរទេស មានស្នាដៃរបស់អ្នកនិពន្ធធំៗល្បីល្បាញក្នុងពិភពលោកដូចជា បាល័យទ័យា (Hamlet) សុបិននិម្មិតនាវស្សន្តរដូវ និងរ៉ូម៉េអូ-ហ្ជូលីយែត (Romeo-Juliet) ដោយលោក សេកស្ពៀរ (Shakespeare) ជនកំណាញ់ក្រៅតម្រា (L’Avare) និងហ្ស័រកដង់ដាំង ដោយលោក ម៉ូលីយ៉ែរ (Molière) ជាដើម។
នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ល្ខោននិយាយមិនសូវមានវត្តមាននិងសម្តែងនៅក្នុងកម្មវិធីសាធារណៈដូចពីកាលសម័យមុនសង្គ្រាមនិងខ្មែរក្រហមប្រល័យពូជសាសន៍ឡើយ។ ល្ខោននិយាយមាននៅតែក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈនិងសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈតែប៉ុណ្ណោះ។ យ៉ាងណាមិញនៅក្រោមកិច្ចដឹកនាំដ៏ឈ្លាសវៃនៃសម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នារាល់ទិវាវប្បធម៌ជាតិប្រចាំឆ្នាំ ៣មីនា ក្រោមប្រធានបទ “យុវជនដើម្បីវប្បធម៌ជាតិ” បានរៀបចំជាមហោស្រពសិល្បៈ ជាវេទិកាផ្តល់ឱកាសជូនដល់យុវសិស្សនិងនិស្សិតទូទាំងប្រទេសគិតគូរ សិក្សាស្រាវជ្រាវ តម្លើងស្នាដៃ និងចូលរួមសម្តែងនៅក្នុងមហោស្រព។
នៅក្នុងន័យនេះ ក៏ដូចជាវាសនាអនាគតនៃទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាពខ្មែរដទៃទៀតដែរ គឺវានឹងអន់ថយ បាត់បង់ឬសាបសូន្យ ប្រសិនបើយើងជាពិសេសយុវជនយុវនារី ដែលជាអ្នកបន្តវេន មិនយកចិត្តទុកដាក់ជ្រោមជ្រែង បណ្តុះបណ្តាល រៀនសូត្រ លើកស្ទួយ និងផ្សព្វផ្សាយបន្ត។
អត្ថបទដើម៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
