សិលាចារឹកនេះមានប្រភពមកពីទួលបុរាណមួយ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិជន្លូស ឃុំទួលគ្រើល ស្រុកប្រាសាទបល្ល័ង្ក ខេត្តកំពង់ធំ។ នៅសម័យក្រោយសង្គ្រាម ទីតាំងភូមិនេះជាកន្លែងប្រទាញប្រទង់គ្នាជាមួយខ្មែរក្រហម។ មកដល់ទសវត្សឆ្នាំ៨០ រដ្ឋការបានបង្កើតភូមិជន្លូសថ្មី នៅក្បែរទីរួមស្រុកប្រាសាទបល្ល័ង្កបច្ចុប្បន្ន រួមទាំងទីតាំងផ្សេងៗទៀតដូចជាសាលាសំណាក់ វត្តជាដើមដោយដាក់ឈ្មោះដូចភូមិចាស់ទាំងស្រុង ដើម្បីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមករស់នៅកន្លែងថ្មីឱ្យមានអារម្មណ៍ថាដូចជាទីតាំងចាស់។ យ៉ាងនេះក្ដី ប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនពុំបានផ្លាស់លំនៅទៅភូមិថ្មីឡើយ។
នៅភូមិជន្លូសចាស់នោះ មានទីទួលមួយហៅថាទួលជន្លូស ជាទីតាំងអ្នកតាចាស់ស្រុក។ នៅលើទីទួលនេះមានសង់រោងជាខ្ទមអ្នកតាចាស់ស្រុកមួយ ដែលមានជើងទម្របដិមាមួយចំនួន និងសិលាចារឹកមួយផ្ទាំងដែលចុះលេខ K.១៤១៤ មានទំហំ ២៩ស.ម. x ២៤ស.ម. x ៤ស.ម. ។ «ជន្លូស» ជាស្ថាននាមមួយដែលបន្សល់មកតាំងពីបុរាណ ដូចមានភស្ដុតាងតាមរយៈសិលាចារឹកនេះដែលសរសេរជា «ជន៑ល្វស៑»។
សិលាចារឹកនេះមានកាលបរិច្ឆេទនៅឆ្នាំ៨៨៧នៃមហាសករាជ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជ៩៦៥ ចារពីព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះមហាក្សត្រ ត្រាស់បង្គាប់ម្រតាញខ្លោញស្រីនរបតីវីរវម៌្មនិងក្រុមមន្ដ្រីជាច្រើនទៀត ទូលព្រះរាជបញ្ជាឱ្យដល់វាបម្នាក់ទៅពិនិត្យដីនិងភោគផលរបស់ប្រាសាទនៅឯជន្លូស និងឱ្យប្រគល់ដីដែលមានជម្លោះត្រឡប់មកប្រាសាទវិញ ដោយសង់គោលនិងសិលាចារឹកដើម្បីកុំឱ្យមានជម្លោះជាថ្មីម្ដងទៀត។
មន្ដ្រីឈ្មោះ ម្រតាញខ្លោញស្រីនរបតីវីរវម៌្ម នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះ យើងធ្លាប់ប្រទះនៅក្នុងសិលាចារឹកពីរ គឺសិលាចារឹកវត្តតាព្រះយ៉ា K.១១៥២ និងសិលាចារឹកប្រាសាទចារ K.២៥៧។ សិលាចារឹកទាំងនេះបង្ហាញថា ម្រតាញខ្លោញស្រីនរបតីវីរវម៌្ម បម្រើការរាជការតាំងពីរាជ្យព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម្ម៌ទេវ(រាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ៩៤៤-៩៦៨គ.ស.) រហូតដល់រាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១(សូរ្យវរ័្មនទី១ ១០០២-១០៥០គ.ស.)។ ក្នុងសិលាចារឹកនេះបញ្ជាក់ថាលោកកំពុងបម្រើក្នុងរាជ្យព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទេវនាចុងស.វ.ទី១០។ តាមរយៈសិលាចារឹក K.២៥៧ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១ ម្រតាញរូបនេះឡើងឋានៈនិងមានងារជា «កំស្ដែងស្រីនរបតីវីរវម៌្ម»។
ចំពោះលក្ខណៈសំណេរនៅក្នុងសិលាចារឹកនេះហាក់ប្លែកបន្ដិច ដ្បិតពាក្យមួយចំនួនដែលមានពីរព្យាង្គពុំប្រើវិធីតម្រួតទេ បែរជាប្រើវិធីសរសេរបន្ដគ្នាទៅវិញ។ បើយើងពិនិត្យលើក្បួនសំណេរប្រព័ន្ធព្រាហ្មីក្ដីនិងទេវនាគរីក្ដី កាលណាមានព្យញ្ជនៈមួយនៅបន្ទាប់ពីព្យញ្ជនៈដែលមានសញ្ញាវិរាមនៅខាងលើ គេអាចសំយោគ(សរសេរត្រួតលើគ្នាឬភ្ជាប់គ្នាដោយលុបផ្នែកណាមួយ)ព្យញ្ជនៈពីរនោះចូលគ្នាបាន។ ឬម្យ៉ាងទៀតគេមិនសំយោគ រួចសរសេរបន្ដគ្នាធម្មតាក៏បាន។ ឧ. कङ्कर និង कङ्कर ។ ករណីនេះ នាំឱ្យយើងអាចធ្វើបុនស្ថាបនកម្ម(Reconstruction) បានថាពាក្យខ្មែរបុរាណមួយនាសម័យមុនអង្គរដែលមានតួប្រកបខាងចុង គេអាចសរសេរបីរបៀបដូចជា ផោង៑ ផោង្ង ផោង៑ង, ទង៑ ទង្ង ទង៑ង។ ពាក្យជាទូទៅដែលឃើញច្រើនតែសរសេរជា មន្ត្រី បន្ទ្វល៑ សង្គោល៑ នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះបែរសរសេរជា មន៑ត្រិយ បន៑ទ្វល៑ សង៑គោល៑។ សូម្បីតែពាក្យ អ្ជិ ក៏សរសេរជា អជិ វិញដែរ។ ទាំងនេះជាលក្ខណៈផ្នែកសំណេរបុរាណមួយដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់។
——————————————————
Inscription from Janlus village K.1414
Inscription K.1414 discovered from an ancient mount, located in Janlus village, Toul Kroel commune, Balang district, Kampong Thom province. It has 29cm x 24cm x 4cm, written on a pedestal. Janlus is an ancient name of the location here, which is written in the inscription as “Jnlvs”.
It is dated to 887 Çaka or 965 CE and mentions a comment of the King to Mratañ Khloñ Sri Narapativarma (officer) and a group of musicians. Also, ordered a Vāp (officer) to check the land and the productions of a temple in Janlus and asking to return the land that was quarreling to the temple. Additionally, he ordered to establish a boundary mark and make an inscription to avoid further argument.
Significantly, the officer names Mratañ Khloñ Sri Narapativarma appears in two other inscriptions, Vat Ta Preah Ya K.1152 and Prasat Char K.257, mentions that Mratañ Khloñ Sri Narapativarma worked for the government from the reign of King Rajendravarman (944-968 CE) to the reign of King Suryavarman I (1002-1050 CE). Thus, while the inscription was written, he worked for King Rajendravarman, the end of the 10th century. Then, in the reign of King Suryavarman I, he was promoted to Kaṃsteṅ Sri Narapativarma
Importantly, the way that the inscription was written seems to be strange because some words that have two consonants were not put on one another, but placed one after another. This way of writing against the rule of Brahmi and Devanagari system. Therefore, it could be seen that the ancient Khmer script in the Pre-Angkorian period that has a consonant at the end could be written in 3 different ways. For instance, Poṅ / Poṅṅ / Poṅṅa.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
