ប្រជាពលរដ្ឋបានរកឃើញនិងយកសិលាចារឹកនេះ ចេញមកពីប្រាសាទបន្ទាយព្រាវ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិថ្មី ឃុំស្វាយចេក ស្រុកស្វាយចេក តាំងពីកំឡុងឆ្នាំ១៩៩៧ មកម្ល៉េះ។មន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តបន្ទាយមានជ័យ រួមសហការជាមួយនគរបាលការពារបេតិកភណ្ឌ និងអាជ្ញធរមូលដ្ឋាន បានចុះទៅទទួលសិលាចារឹកនេះពីប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងភូមិបែកចានចាស់ ឃុំស្វាយចេក ស្រុកស្វាយចេក ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ មករក្សាទុកនៅសារមន្ទីរខេត្ត នៅថ្ងៃទី០២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩។
តាមរយៈឯកសាររបស់អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងមួយចំនួន យើងស្គាល់ប្រាសាទនេះមានឈ្មោះថា “បន្ទាយព្រាវ” (Bantéai Préau / Banteai Priau / Bantãy Prãv)។ អ្នកស្រុកតំបន់នោះ ហៅប្រាសាទនេះថា “ប្រាសាទបន្ទាយព្រាវ” “ប្រាសាទកំផែងព្រាវ” ឬហៅយ៉ាងសាមញ្ញថា “ប្រាសាទព្រាវ”។ ចំពោះពាក្យ “បន្ទាយ” មានន័យថាជា “កំពែង” គឺរបងព័ទ្ធជុំវិញទីធ្លាអ្វីមួយ អាចជាប្រាសាទ, ព្រះរាជវាំង, រាជធានី, ក្រុងផ្សេងៗ ឬភូមិលំនៅជាដើម។បន្ទាយឬកំពែងខ្លះធ្វើពីឈើ, ខ្លះធ្វើពីដី, ខ្លះធ្វើពីឥដ្ឋ, ខ្លះធ្វើពីថ្មបាយក្រៀម និងខ្លះទៀតធ្វើពីថ្មភក់ក៏មាន។ន័យដើមរបស់ពាក្យ “បន្ទាយ” គឺសំដៅថារបងឬកំពែង តែការហៅជាទូទៅក្លាយជាសំដៅរួមទាំងអ្វីៗដែលនៅក្នុងរបង ឬកំពែងទាំងមូលនោះតែម្ដង។ ដោយសារប្រាសាទនេះមានកំពែង (អ្នកស្រុកហៅថាកំផែង) ឬបន្ទាយធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀមព័ទ្ធជុំវិញ ទើបនាំពួកគាត់ហៅឈ្មោះថា “បន្ទាយ ឬ កំផែងព្រាវ”។ ប្រាសាទនេះ ជាប្រាសាទសំខាន់មួយនៅតំបន់ស្វាយចេក ព្រោះជាប្រាសាទដែលមានទំហំធំជាងប្រាសាទផ្សេងៗក្នុងតំបន់នេះ និងស្ថិតនៅខាងលិចឈៀងពាយ័ព្យទីរួមស្រុកស្វាយចេក មានចម្ងាយប្រហែលជា៨គីឡូម៉ែត្រ។
អត្ថបទចារឹកនេះ ចារនៅលើមេទ្វារថ្មព័ណ៌ផ្កាឈូក មានកម្ពស់ប្រវែង ១០៥,៥ស.ម. បន្ទារ៤៥ស.ម. និងកម្រាស់១២ស.ម.។ អត្ថបទនេះចារជាភាសាខ្មែរបុរាណមានចំនួន៨ បន្ទាត់ និងមានចុះកាលបរិច្ឆេទចំនួនពីរគឺ ឆ្នាំ៩៤៩ មហាសករាជ និងឆ្នាំ៩៤៧ មហាសករាជ។ ផ្ទាំងថ្មចារឹកនេះ សាច់ថ្មមានគ្រាប់ខ្សាច់ធំដែលងាយសឹករបេះ នាំឱ្យផ្ទៃថ្មពុំរៀបស្មើ ដាច់អក្សរដោយអន្លើ និងកន្លែងខ្លះពិបាកផ្ដាមសំណៅផ្ដិត។ យ៉ាងនេះក្ដី បើពិនិត្យមើលតាមទម្រង់អក្សរមានលក្ខណៈល្អស្អាតមួយបែប។ សញ្ញាគោមូត្រចាប់ផ្ដើមអត្ថបទស្អាតពិសេសម្យ៉ាងដែលកម្រនឹងឃើញមាន ()។
អត្ថបទចាប់ផ្ដើមចារដោយឃ្លាកាត់ខ្លីៗ ខុសពីទម្រង់ដែលឃើញមានជាទូទៅ។ នៅបន្ទាត់ទី១ ពុំមានប្រាប់ពាក្យ “ឝក” បន្ទាប់ពីតួលេខដែលជាឆ្នាំមហាសករាជឡើយ។ ចំណែកឯឋានន្តរនាមមន្ត្រី ក៏ពុំមានដាក់នៅខាងដើមឈ្មោះដែរ។ចាប់ពីបន្ទាត់ទី៣ ត្រង់កាលបរិច្ឆេទមក ទើបអត្ថបទចារឹកឃ្លាឃ្លោងធម្មតាដូចដែលតែងជួបប្រទះក្នុងសិលាចារឹកនានា។ អត្ថបទនេះហាក់ចារឡើងដោយបន្ទាន់ ឯមនុស្សនៅជំនាន់នោះបានដឹងអំពីរឿងរ៉ាវហេតុការណ៍ដែលកើតឡើង ទើបអត្ថបទនេះចារឡើងខ្លីៗបែបនេះ ។
អត្ថបទនេះនិយាយអំពីដីភូមិបុកោង និងចន្ទ្រក្សេត្រ ដែលត្រូវថ្វាយដល់ប្រាសាទនៅឯត្បូងរមាំងក្នុងឆ្នាំ៩៤៩ នៃមហាសករាជ(១០២៧គ.ស.) និងរំលឹកអំពីអ្នកបម្រើប្រុសម្នាក់ឈ្មោះកន្សូរដែលចាញ់ក្ដីវាបពល ហើយត្រូវឱ្យយកទៅបម្រើនៅឯប្រាសាទសិវលិង្គ។ ចុងក្រោយជាបញ្ជីឈ្មោះខ្ញុំបម្រើប្រុស៩នាក់(រាប់ទាំងកន្សូរ)។ សិលាចារឹកនេះ ជាសេចក្ដីបំពេញបន្ថែមលើសិលាចារឹក K.២២១ និង K.២២២ លើករណីថ្វាយខ្ញុំទៅប្រាសាទសិវលិង្គ។
អំណានជាអក្សរខ្មែរទំនើប
១- ៩៤៩បន្ទ្វលតនរបតិន្ទ្រវម៌្មស្រុក្បុ(កោ)ងចន្ទ្រក្ឞេត្រ
២- តិអញ៑ឱយតវ្រះនោះអាយថ្ប្វង៑ម៌្មាង៑ទហអ្នកទោសង្គោ
៣- លកំបិឱយ៑ ៩៤៧ឝក្កនុ(វា)ប៑វលតឱយ៑ឃោកន្ស្វរ
៤- តវ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីនរបតិន្ទ្រវម៌្មកន្ស្វរថ្វេប្រ
៥- ឝ[-្វា]វ្យវហារចញ៑តវាបវលទេប៑ឱយតវ្រះទេប៑
៦- ទៅ(និ)វេទនវ្រះមន្ទ្វលប្រសិទ្ធិតវ្រះ[ស្ដេង៑]ឝិវលិង្គរោះហ
៧- [កាល]វ្រះសភា◦ឃោកំវិត៑ឃោកន្សោតឃោវ្រាមឃោ
៨- ថ្អ្យកឃោកន្ស្វរឃោកបិតឃោផ្ឯំឃោថ្គោឃោកន្ទេង
សេចក្ដីប្រែសម្រួល
(១-៣) (នាឆ្នាំ)៩៤៩(នៃមហាសករាជ មានព្រះរាជ)បន្ទូលដល់(ព្រះគម្ដែងអញស្រី)នរបតិន្ទ្រវម៌្ម(អំពី)ស្រុកបុកោង(និង)ចន្ទ្រក្សេត្រ ដែលអញខ្ញុំថ្វាយដល់ព្រះនៅឯត្បូងរមាំង។ ទោះ(មាន)អ្នក(ណា)ទៅសង់គោល(ព្រំដីនោះយក ក៏)កុំគប្បីឱ្យ(ឡើយ)។
(៣-៨) (នាឆ្នាំ)៩៤៧នៃមហាសករាជ (ឆ្នាំ១០២៥គ.ស.) វាបពលដែលថ្វាយឃោកន្សូរដល់ព្រះគម្ដែងអញស្រីនរបតិន្ទ្រវម៌្ម(នោះ) កន្សូរធ្វើ….ប្ដឹងចាញ់វាបពល ទើបថ្វាយ (កន្សូរ)ដល់ព្រះ (បន្ទាប់មក) ទើបទៅទូលថ្វាយ (ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មាន) ព្រះបន្ទូលឱ្យសិទ្ធិ(គ្រប់គ្រងកន្សូរ)ដល់ព្រះស្ដែងសិវលិង្គដូចកាល(កាត់ក្ដីនៅ)ព្រះសភា។ (ខ្ញុំបម្រើថ្វាយដល់ព្រះស្ដែងសិវលិង្គមាន) ឃោកំវិត ឃោកន្សោត ឃោវ្រាម ឃោថ្អៀក ឃោកន្សូរ ឃោកំបិត ឃោផ្អែម ឃោថ្គោ និងឃោកន្ទេង។
វាក្យសព្ទ
កំបិ កុំបី ។
ឃោ ន. (សំ. ឃោដ) អ្នកបម្រើប្រុសវ័យពេញកម្លាំង។
ចញ៑ កិ. ចាញ់។
ថ្ប្វង៑ម៌្មាង៑ ន. ក្បាលរមាំង, ទីកន្លែងឈ្មោះ ត្បូងរមាំង។
ទហ ទោះ។
ទេប៑ ទើប។
ទោ ទៅ។
ប្រសិទ្ធិ កិ. ផ្ដល់សិទ្ធិឱ្យ។
មន្ទ្វល (< មន៑ + ទ្វល) ទូល ទូលថ្វាយ។
វាប ន. ឋានន្ដរនាមមន្ត្រីសម័យអង្គរ។
វាបវល ន. វាបពល ។ វាបទទួលបន្ទុកកងពល។
វ្យវហារ ន. ការកាត់ក្ដី, ដំណើរការក្ដី, បណ្ដឹង។
វ្រះស្ដេង៑ ន. ព្រះស្ដែង, ក្នុងសិលាចារឹកនេះសំដៅដល់ព្រាហ្មណ៍ជាអធិការប្រាសាទសិវលិង្គ។ ឧ. វ្រះស្ដេង៑ឝិវលិង្គ = ព្រះស្ដែងប្រាសាទសិវលិង្គ។
វ្រះសភា ន. ព្រះសភា តុលាការ។ ពាក្យ “សភា” សំដៅដល់ទីជំនុំ ទីកាត់ឬវិនិច្ឆ័យក្ដី។ “ព្រះសភា” សំដៅដល់ទីសម្រាប់កាត់ក្ដីផង និងអ្នកកាត់ក្ដីផង ដូច្នេះទើបពាក្យ “សភា” ក្លាយទៅជា “សុភា” ហៅសំដៅដល់តួអង្គសត្វទន្សាយដែលតែងតែដើរតួជាអ្នកកាត់សេចក្ដីណាមួយ ក្នុងរឿងព្រេង។
សង្គោល (< សង៑ + គោល) សង់គោលព្រំដី បោះបង្គោលព្រំដី។
អញ៑ ខ្ញុំ, ជាពាក្យហៅខ្លួនឯងទៅកាន់មនុស្សគ្រប់ឋានៈ។ បើហៅខ្លួនឯងចំពោះព្រះ ទេពតា ឬព្រះមហាក្សត្រ បុរាណតែងប្រើ “អញខ្ញុំ”។
នៅក្នុងអត្ថបទក្រោយ យើងនឹងពិភាក្សាអំពីស្ថាននាម “ត្បូងរមាំង” តាមរយៈភស្ដុតាងសិលាចារឹក។
—————————————————
Banteay Prav inscription K.1433
Banteay Prav inscription found by the local people in 1997, and sent to the Provincial Department of Culture and Fine Arts of Banteay Meanchey in 2019. It belongs to Banteay Prav temple, located in Tmei village, Svay Chek commune, Svay Chek district.
According to French researches, the temple names Banteay Prav. The people in the region call this temple Prasat Banteay Prav, Prasat Kampheng Prav or Prasat Prav. Banteay has the same meaning as Kampeng, which is a surrounding wall. It could be surrounding the temple, royal palace, capital city, city or village. Some walls made from wood, earth, brick, laterite and sandstone.
The original meaning of Banteay indicates the fence or Kampeng. However, later on, it includes the whole compound. Based on the fact that the temple has a surrounding wall, the local people call the temple Banteay or Kampheng Prav. It is the most important temple in the Svay Chek region as it is bigger than other temples and located just about 8 kilometers in the West-Northwest of Svay Chek district.
The inscription was written on a pink sandstone door-jam with 105.5cm in length, 45cm in width, and 12cm in thickness. It was written in ancient Khmer of 8 lines that could be dated to 949 and 947 Caka. It has written in short lines and does not mention the word Caka which usually shown in the first line.
The text describes the land in Bukong village and Chantraksetra that was donating to a temple in Tbong Ramang (1027 CE). Also, it mentions a male worker names Kanso, whose case was dismissed in the court under Vāp Pol. Thus, he was sent to work for Prasat Sivalinga. At the end of the paragraph, it shows the names of 9 workers included Kanso who work for Prasat Sivalinga. Significantly, this inscription is the additional information of the inscription K.221 and K.222.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
