នៅសម័យបុរាណ ខ្មែរទទួលឥទ្ធិពលអារ្យធម៌ឥណ្ឌា ដែលនាំឱ្យមានសាសនាធំៗពីរបានចាក់សយ៉ាងរឹងមាំក្នុងសង្គមនាពេលនោះ ពោល គឺព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា។ វត្តមានព្រហ្មញ្ញសាសនានៅក្នុងសង្គមខ្មែរ បានញ៉ាំងឱ្យខ្មែរចេះកសាងសំណង់ប្រាសាទផ្សេងៗដែលលាយឡំនូវក្បាច់ចម្លាក់រូបទេពនិករ ចម្លាក់សត្វទេវកថាផ្សេងៗ។ល។ សម្រាប់ប្រណិប័តន៍ចំពោះសាសនានេះ។ រូបចម្លាក់ទេព និងចម្លាក់សត្វផ្សេងៗ គេនិយមធ្វើអំពីថ្មដែលអាចនៅរក្សារូបរាងដើមច្រើនសម័យកាលបន្តបន្ទាប់។ ប៉ុន្តែ សម័យក្រោយមកទៀត នៅពេលដែលអ្នកស្រុកប្រទះឃើញរូបទាំងនោះ អ្នកខ្លះក៏ស្គាល់ រីអ្នកខ្លះទៀតក៏ពុំស្គាល់ថាជារូបទេពអ្វី ឬសត្វទេវកថាអ្វី ឡើយ។ ម្ល៉ោះហើយ ការហៅឈ្មោះសម្គាល់រូបទេព ឬរូបសត្វទាំងនោះក៏បានប្តូរទៅតាមរបៀបថ្មីមួយ តាមការប្រទះភ្នែកផ្ទាល់របស់អ្នកស្រុក។ នៅក្នុងអត្ថបទខ្លីនេះ យើងនឹងបង្ហាញរូបចម្លាក់សម័យបុរាណចំនួនពីរដែលអ្នកស្រុកសម័យក្រោយហៅថា “ត្រចៀកធំ” និង “ច្រមុះធំ”។
រូបភាពទី១ គឺជាបដិមាព្រះគណេសមានព្រះហស្ថប្រាំបីមួយអង្គ តម្កល់នៅលើលានមួយនៅតំបន់ភ្នំគូលែនដែលអ្នកស្រុកហៅឈ្មោះថា “តាត្រចៀកធំ” ឬហៅតាមឯកសារចាស់ថា “តាត្រចៀកវែង” ស្ថិតនៅភូមិត្រពាំងទឹម ឃុំតាសៀម ស្រុកស្វាយលើ ខេត្តសៀមរាប។ បដិមាព្រះគណេសនេះ មានកម្ពស់១.៩៥ម៉ែត្រ ទទឹង១.៥ម៉ែត្រ កម្រាស់០.៣ម៉ែត្រ ហើយមានលក្ខណៈស្រដៀងរូបព្រះគណេសនៅពើងគំនូរ និងរូបព្រះគណេសឆ្លាក់នៅលើថ្មគោលប្រាសាទព្រះគោ (ភ្នំគូលែន) ដែលទំនងជាសិល្បៈខ្មែរនៅស.វ.ទី១១។ ព្រះគណេស គឺជាបុត្ររបស់ព្រះឥសូរ និងព្រះនាងបវ៌តី ដែលមានខ្លួនជាមនុស្សមានពោះកំប៉ោង និងព្រះសិរជាសត្វដំរី ហើយនៅក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនាព្រះគណេស គេចាត់ទុកថាជាទេពនៃបញ្ញា ចំណេះដឹង និងកំចាត់ឧបសគ្គឬអាចដាក់ឧបសគ្គផង។ ការដែលអ្នកស្រុកហៅឈ្មោះលាននេះថា “តាត្រចៀកធំ” ឬ “តាត្រចៀកវែង”ទំនងគេសំដៅទៅលើរូបព្រះគណេសដែលមានត្រចៀកធំឬវែងនេះឯង ព្រោះព្រះគណេសមានព្រះសិរជាសត្វដំរី ម្ល៉ោះហើយត្រចៀកសត្វដំរី គឺធំនិងវែងដូច្នេះឯង។ ការហៅដោយភ្ជាប់ពាក្យ “តា”ពីមុខ ដោយសារអ្នកស្រុកបានចាត់ទុកទេពព្រហ្មញ្ញសាសនានេះជាអ្នកតាប្រចាំភូមិទៅហើយ។ ដ្បិត ជាទូទៅព្រហ្មញ្ញសាសនាតែងដើរទន្ទឹមគ្នាជាមួយជំនឿជីវចល (ជំនឿដើម) ដោយចុះសម្រុងគ្នាបំផុត ពោល គឺពុំមានទោមនស្សអ្វីឡើយ។ សព្វថ្ងៃ ទួលអ្នកតាត្រចៀកធំ សឹងតែបាត់រូបរាងដើមហើយ តែយើងអាចនៅមើលដឹងថា ទួលនេះជាលានមួយដែលរៀបពីថ្មបាយក្រៀម។
រូបភាពទី២ ទំនងជារូបចម្លាក់ក្បាលសត្វមករ (ស្រដៀងក្បាលរាហូ ឬសត្វតោ) ដែលគេឆ្លាក់ជាក្បាលទបង្ហូរទឹក រកឃើញនៅទួលមួយដែលអ្នកស្រុកហៅថា “ទួលច្រមុះធំ” ស្ថិតនៅក្នុងភូមិកាំងតេជោ ឃុំថាឡាបរិវ៉ាត់ ស្រុកថាឡាបរិវ៉ាត់ ខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ចម្លាក់សត្វមករនេះមានបណ្តោយ ៥២ស.ម. កម្រាស់ ៣៩ស.ម. និងកម្ពស់ ៣៩ស.ម. ដែលសព្វថ្ងៃរក្សាទុកនៅឃ្លាំងមន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តស្ទឹងត្រែង និងជាសិល្បៈខ្មែរនៅស.វ.ទី៧។ មករ គឺជាសត្វទេវកថាមួយប្រភេទដែលផ្សំឡើងពីសត្វលើដីនិងសត្វក្នុងទឹកជាច្រើន ជាទូទៅមានប្រមោយដូចដំរី (ជួនកាលក៏មិនមាន) ផ្នែកខាងក្រោមដូចកន្ទុយត្រី ខ្លួនដូចជាក្រពើឬបក្សី ហើយជារឿយៗមានក្បាលជាសត្វចម្លែក។ នៅសម័យវេទ មករជាយានជំនិះរបស់ព្រះវារុណ ហើយក្រោយពីព្រះវារុណប្តូរមកជិះសត្វហង្សវិញ មករបានក្លាយជាយានជំនិះរបស់ព្រះនាងគង្គា។ ការហៅទួលនេះថា “ច្រមុះធំ” ក៏មិនខុសពីករណីតាត្រចៀកវែងដែរ ដ្បិតអ្នកស្រុកឃើញរូបចម្លាក់នេះមានច្រមុះធំ ក៏ហៅទីនោះថា “ទួលច្រមុះធំ” តែម្តង។
ករណីបែបនេះស្រដៀងនឹងការហៅឈ្មោះប្រាសាទមួយនៅតំបន់សំបូរព្រៃគុកដែរ ពោលគឺ “ប្រាសាទក្បាលជ្រូក” ដោយហេតុថា គេឃើញទបង្ហូរទឹករូបក្បាលមករមួយនៅជញ្ជាំងខាងក្រៅផ្នែកខាងជើង តែអ្នកស្រុកមិនស្គាល់ថាជាសត្វទេវកថា ក៏ហៅសត្វនោះថា “ក្បាលជ្រូក”។
នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ស្ថាននាមដែលកើតចេញពីបរិស្ថានជុំវិញនេះមានច្រើនរាប់មិនអស់។ ពោល គឺគេតែងហៅភ្ជាប់ទីតាំងនោះទៅនឹងអ្វីដែលគេបានឃើញជាក់ស្តែង ហើយយើងសង្កេតឃើញថាឈ្មោះរុក្ខជាតិគេនិយមខ្លាំងជាងគេ (ឧទាហរណ៍៖ ទួលបេង, ទួលស្រឡៅ, ទួលចារ..)។ ចំណែក ការហៅភ្ជាប់ជាមួយរូបចម្លាក់បែបនេះក៏ឃើញមានច្រើនដែរ ឧទាហរណ៍៖ អ្នកតាក្បាលប្រាំបី (ទេពទាំងប្រាំបីឆ្លាក់សងខាងនៅថ្មគោលចំនួនបួន), អ្នកតាដៃបួន (គេឃើញរូបព្រះវិស្ណុ)..។ អ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់នោះគឺ នៅសម័យបុរាណការយកពាក្យ “ច្រមុះ” ប្រើប្រាស់ជាឈ្មោះស្ថាននាមនោះក៏យើងឃើញមានដែរ ឧទាហរណ៍៖ សិលាចារឹកវត្តជើងឯក (K.៤១៦) មានស្ថាននាមមួយឈ្មោះថា “ចុងមុហ” (ចុងច្រមុះ), សិលាចារឹកភ្នំដា (K.៨៣០) មានដីមួយកន្លែងឈ្មោះ “ភូមិមុហថ្នល” (ភូមិច្រមុះថ្នល់)។
ជារួមមក ស្ថាននាមទាំងពីរដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជាប់ទាក់ទងនឹងបរិស្ថានដែលស្ថិតនៅទីតាំងនោះ ពោល គឺអ្នកស្រុកឃើញព្រះគណេសមានត្រចៀកធំឬវែង គេអាចពុំស្គាល់ថាជាទេពក៏ហៅរូបនោះថា “តាត្រចៀកធំ” ឬ “តាត្រចៀកវែង”។ ចំណែក ករណីមួយទៀតអ្នកស្រុកមិនបានចងចាំតគ្នាថាទួលប្រាសាទដើមអ្វី ក៏ប្រទះភ្នែកឃើញរូបចម្លាក់ក្បាលមករមានច្រមុះធំ គេក៏ហៅទីនោះថា “ទួលច្រមុះធំ” តែម្តង។
———————————-
Big Ears and Big Nose
The relationship between India and Cambodia in ancient time brought Cambodian two main religions, Hinduism and Buddhism. Therefore, a great number of temples and statues were built. However, in the later period, people started to forget those Gods and deities but recognized them through their appearance. Accordingly, this article will describe two deities that people call “Big Ears and Big Nose”.
Firstly, it is the statue of Hindu God, Ganesh who has 8 arms and located in the Kulen area, Trapeang Tim village, Ta Seam commune, Svay Leur district, Siem Reap province. He is called by the local people as “Ta Tracheak Thom/Big ears grandfather”. However, according to previous literature, he is called “Ta Tracheak Veng/Long ears grandfather”. The statue is in 1.95m height, 1.5m in width and 0.3 m thickness and it is similar to the statue of Ganesh in Peurng Kamnou and a figure of Ganesh on the stone boundary at Preah Ko temple, 11th century (Phnom Kulen).
Ganesh is the son of Lord Shiva and Parvati who has a big belly and an elephant head. In Hinduism, he is a God of knowledge, and destroy or giving the obstacle. Based on the appearance of Ganesh who has an elephant head with big ears, the name “Ta Tracheak Thom or Ta Tracheak Veng is called”. Significantly, the word “Ta or Grandfather” related to Animism, meaning that the Hindu Gods became the local ancestors of the people.
Secondly, the head of Makara (similar to the head of Rahu or Lion) is the ending point of the gargoyle. It is found on a mound calls “Toul Chramuh Thom / The mound of big nose”. It is situated in Kang Techo village, Thalavarivat commune, Thalavarivat district, Treung Treng Province. This Maraka statue is 52 cm in length, 39 cm in thickness and 39 cm in width, 7th century. Presently, it is in the storage of the Department of Culture and Fine Arts of Steung Treng province.
Makara is a mythical aquatic creature, with the form of a fish, incorporating the trunk of an elephant as well as parts of others animals, such as birds and crocodiles. In the Veda period, he was a vehicle of Varuna and, or the vehicle of Ganga. Significantly, the name “Toul Chramuh Thom” is a similar case as “Ta Tracheak Thom/Veng”. Another example could be seen on a temple in the Sambo Prekuk that people give a name to a temple as “Prasat Kbal Chrouk/Pig head temple” due to the shape of a spout (Makara).
In conclusion, it is found that in Cambodian society many names are given based on the surrounding nature. Generally, it is the mix between the location to the name of a tree. However, in the case of the statue, it is related to appearance.
