កំណាព្យខ្មែរ មានក្បួនខ្នាត សម្រស់ និងសោភ័ណខ្ពស់ណាស់ ដែលជាតិសាសន៍ដទៃទៀតគ្មាន។ នេះក៏ដោយសារចំណេះដឹង កំរិតវប្បធម៌ និងទេពកាសល្យជាទីកោតសរសើរនិងមោទនៈរបស់ដូនតាខ្មែរ លោកបានតាក់តែង រៀបចំនិងបន្សល់ទុកឱ្យកូនចៅខ្មែរជំនាន់ក្រោយ ដែលកូនខ្មែរត្រូវរៀនសូត្រ យល់ដឹង គោរព ថែរក្សា និងបណ្តុះបណ្តាលបន្ត។
កំណាព្យខ្មែរ មានពាក្យ ព្យាង្គ ឃ្លា ប្រយោគ ចុងចួន (ក្នុងឃ្លា ក្រៅឃ្លា ចុងឃ្លា) រណ្តំណែងណង ពីរោះណាស់។ ឯការសូត្រឬស្មូត្រ ក៏មានច្រើនបែបបទ ណាស់ដែរ មានដូចជាបែបកូនចៅ រាយ រាស់ ពិពណ៌នា ក្មេងឬក្មេងវត្ត កុមារបាព៌ (ទម្លាប់ហៅ កុមារបា) មទ្រីបាព៌ (ទម្លាប់ហៅ មេទ្រីបា) បំពេ ពិលាប ទំនួញ កំហឹង ពំនោល បន្ទោលកាក ក្អែកបូល ក្អែកលោត តោថ្ម កាត់ត្រើយ សំពៅថយ លំឱនបុរាណ សាងព្រះផ្នួស ពុទ្ធបាទប្រាំឋាន បទុមថ្វាយផ្កា ផ្ចាញ់មារ សារផញ្ញ ត្រៃលក្ខណ៍ ភូមិធម៌ភូមិសុខ ជាដើម។ល។
«កាព្យខ្មែរ» មានឈ្មោះដោយពួក ក្នុងមួយពួក មានពាក្យដែលចួនជាប់ ដោយចំណែក គឺគេដឹងថាពាក្យនេះត្រូវចាប់ចុងជួននឹងពាក្យនោះ ហើយគេ ដឹងទៀតថា មេកាព្យឈ្មោះនេះមានលក្ខណៈផ្សេងអំពីមេកាព្យឈ្មោះនោះ ត្រង់ណា។ ឯអ្នកដែលមិនចេះដឹង ឬចេះដឹងដែរ តែចេះស្ទើរ ច្រើនតែង ពាក្យកាព្យជាការមើល ឬការច្រៀង «បានចួនយ៉ាងស្បើយ ឬចួនក្លាយច្រឡំគ្នា មិនច្បាស់ជាមេកាព្យអ្វី» មើលឬស្តាប់ទៅ ឃ្លាខ្លះមេនេះ ឃ្លាខ្លះមេនោះ ច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ចំណែកឯលោកអ្នកដែលចេះដឹងប្រាកដ ច្រើនតែងពាក្យកាព្យ មានចួនយ៉ាងជាប់ល្អ។ បើតែងតាមមេកាព្យអ្វី គឺច្បាស់ជាមេកាព្យនោះ។ បើចង់ប្រែមេថ្មី លុះតែអស់សេចក្តីមួយចប់សិន ទើបហ៊ានប្រែផ្លាស់ទៅមេកាព្យ ផ្សេង។
«ពាក្យកាព្យ» គឺដូចគ្នានឹង «បទភ្លេង» ដែរ។ ឯភ្លេងសោតសឹងមានបទប្លែកៗ ដែលមានឈ្មោះខុសពីគ្នា អ្នកមិនចេះភ្លេង ឬចេះដែរតែស្ទើរ លេងមិនដឹងជា បទអ្វីទេ។ គេស្តាប់ទៅ ដូចជាបទនេះបន្តិច បទនោះបន្តិច គឺក្លាយច្រឡំគ្នា។ ជួនកាលក៏ឈ្លើយទទេទៅក៏មាន។ ចំណែកលោកអ្នកដែលចេះភ្លេងប្រាកដនោះ តែងលេងមានបទបែបតាមឈ្មោះភ្លេងបទនេះឬបទនោះ។ បើចង់ប្រែបទថ្មី លុះតែ ចប់មួយបទដែលលេងនោះសិន ទើបហ៊ានប្រែបទ ពោលគឺគេមិនដែលលេងភ្លេង ឥតបទ ឬច្រឡំបទនោះទេ។
ដូច្នេះ អ្នកដែលនិយមតែងពាក្យកាព្យជាការមើលឬការច្រៀង គប្បីរៀន ឱ្យស្គាល់លក្ខណៈបទកាព្យផ្សេងៗដែលមានឈ្មោះប្លែកគ្នាទាំងអស់នោះ ជាមុនសិន សឹមតែងពាក្យកាព្យជាក្រោយ ឬរៀនតែងតម្រូវឱ្យត្រូវតាមលក្ខណៈមេកាព្យ ណាមួយដោយចំពោះតែម្តង គឺជាការល្អ។ គប្បីកុំចេះតែតែងទៅដោយមិនដឹង ជាពាក្យកាព្យនោះឈ្មោះអ្វី។ ត្រង់នេះ ក៏ដូចគ្នានឹងអ្នកដែលបានគ្រឿងភ្លេងមក គេតែងតែរៀនបទភ្លេងជាមុនសិន ទើបបានគេលេងភ្លេងតាមបទដែលមានឈ្មោះ ប្លែកៗផ្សេងៗនោះជាក្រោយ។
លោកគ្រូ អៀង សាយ បានមានប្រសាសន៍ថា «មេកាព្យទាំងអស់មានឈ្មោះ ៤៦ មេ តាមដែលលោកបានជ្រាប។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែលមានលក្ខណៈប្លែកគ្នាស្រឡះ មិនច្រឡំគ្នានោះ គឺមានតែ ៣២ មេទេ។ ឯ ១៤ មេទៀត គ្មានលក្ខណៈចំឡែក ច្រើនតែច្រឡំគ្នាហើយមិនល្អផង ដែលនឹងយកមកធ្វើជាច្បាប់ក្បួនមិនបាន។
មេកាព្យ ៣២ មេដែលលោកគ្រូ អៀង សាយ ណែនាំយកមកធ្វើជាមេកាព្យ និងក្បួនខ្នាតនោះ មានលក្ខណៈប្លែកគ្នាល្អណាស់ គឺ៖ ១ បទកាកគតិ, ២ បទព្រហ្ម គីតិ, ៣ បទពំនោល, ៤ បទបន្ទោលកាក, ៥ បទភុជង្គលីលា, ៦ បទពាក្យ៧ សាមញ្ញ, ៧ បទ ន មោ, ៨ បទ ក ខ, ៩ បទគោព័ទ្ធស្នឹង, ១០ បទនាគគៀវក្រវាត់, ១១ បទអក្សរសង្វាស, ១២ បទកង្កែបលោតកណ្តាលស្រះ, ១៣ បទអក្សរលូន, ១៤ បទថយក្រោយ, ១៥ បទពាក្យ៨ សាមញ្ញ, ១៦ បទនាគបរិព័ទ្ធ, ១៧ បទត្រីពិធព័ន្ធ, ១៨ បទនាគរាជប្លែងរិទ្ធិ, ១៩ បទពាក្យ៩ សាមញ្ញ, ២០ បទផ្កាឈូករីក, ២១ បទក្របចក្កវាឡ, ២២ បទរលកខ្ទប់ច្រាំង, ២៣ បទកង្កែបលោតស្លាក់ពេជ្រ, ២៤ បទសារថីទាញរថ, ២៥ បទសិង្ហតោលេងកន្ទុយ, ២៦ បទពាក្យ១០ សាមញ្ញ, ២៧ បទត្រឡាចឡើងទ្រើង, ២៨ បទពាក្យ១១ សាមញ្ញ, ២៩ បទឆ័ត្របីជាន់, ៣០ បទពាក្យជាប់ទង, ៣១ បទមករខ្ជាក់កែវ, និង៣២ បទកង្កែបលោតលើគោក។
លោកគ្រូ អៀង សាយក៏បានផ្តល់ជូននូវមេកាព្យទាំង ១៤ ដែលគ្មានលក្ខ ណៈល្អ គ្មានលក្ខណៈប្លែកនោះដែរ ខ្លះមិនដែលទាំងស្គាល់ផង តែមានឈ្មោះ មកយូរហើយ បើមិនរាប់ផងគឺមិនគួរ តែមិនយកមកធ្វើជាច្បាប់ក្បួននោះទេ គឺ៖ ១ បទសបាត់សប៉ឹង, ២ បទពស់លេបកន្ទុយ, ៣ បទសឡាបលូន, ៤ បទព្រះចន្ទ្របាំងឆ័ត្រ, ៥ បទវង្សវិចិត្រ, ៦ បទកង្កែបលោតផ្ទាត់ខ្ចៅ, ៧ បទរលកយោលយាល, ៨ បទយតិភ័ង្គ, ៩ បទរមាំងដើរព្រៃ, ១០ បទសហរា, ១១ បទសត្វកាងស្លាប, ១២ បទវិវិធមាលី, ១៣ បទសោរទិនវិសាល, និង១៤ បទសុក្រទិនវិសាល។ ខ្ញុំសូមកត់សម្គាល់ថា សៀវភៅ «មេកាព្យ៖ ច្បាប់បង្រៀនតែងកាព្យ» ដោយលោកគ្រូ អៀង សាយ (១៩៦៦) នេះ គឺជាសៀវភៅ ឬឯកសារគោល សំខាន់មួយពាក់ព័ន្ធនឹងកំណាព្យនិងមេកាព្យខ្មែរ ដែលអ្នកនិពន្ធកំណាព្យ និងមេកាព្យក្រោយឆ្នាំ១៩៦៦ បានយកជាឯកសារយោង ជាក្បួនខ្នាត និងជាទម្រង់តាម។ ក្នុងនោះ ក៏ជាការសោកស្តាយដែរ ដែលអ្នកនិពន្ធ កំណាព្យក្តី ចម្រៀងក្តី កន្លងមកនិងបច្ចុប្បន្នខ្លះ ពុំបានយកចិត្តទុកដាក់គិតគូរឱ្យតម្លៃនិងលើកតម្លៃខ្ពស់ ដល់វប្បធម៌ សិល្បៈ និងភាសាខ្មែរ។ សំណេរទាំងនោះ គឺគ្មានចុងចួន ឃ្លាឃ្លោង ទៅតាមក្បួនខ្នាត មេកាព្យ ជើងកាព្យ សម្រស់ និងសោភ័ណរបស់កំណាព្យខ្មែរឡើយ សូម្បីតែអត្ថន័យខ្លឹមសារចម្រៀងក៏ដូចជាមិនដឹងចង់ថាដូចម្តេច។ ទាំងនេះ គឺខ្ញុំមិនទាំងនិយាយអំពីសិល្បៈវប្បធម៌ ដែលបង្កប់នូវអត្ថន័យខ្លឹមសារអប់រំខ្ពស់ ដែលថាស្នាដៃសិល្បៈនីមួយៗត្រូវកំណត់គោលបំណងនិងគោលដៅឱ្យច្បាស់ ទៅលើអត្ថរូប អត្ថន័យ និងអត្ថរស។ សិល្បៈធ្វើឱ្យទស្សនិកជនឬអ្នកស្តាប់ មើលឬស្តាប់ហើយ សប្បាយនិងគិត ជាចំណីភ្នែក ត្រចៀក អារម្មណ៍ និងខួរក្បាល ក៏ដូចជាការកម្សាន្ត និងអប់រំ ដែលមានសេចក្តីថ្លៃថ្នូរដូច្នោះដែរ៕
————————————-
BEAUTY AND AESTHETICS OF KHMER POETRY AND RULES OF VERIFICATION
Khmer poetry has its own grand scale, beauty, and aesthetic that very few other nations arguably have. By virtue of their admirable and proud knowledge, education level, and talent, our forebears had composed, documented, and bequeathed for the next generation Khmers who, in turn and by duty and extension, have to study, understand, respect, and preserve such a treasured and invaluable art.
Khmer poem has melodiously sonorous words, syllables, phrases, stanzas, and intricate rhythms (inner-rhyme, outer-rhyme, and end-rhyme). Whereas its recitation is, in every sense of the word, rich and musical executed in the rubato style devoid of steady pulses.
Khmer poem is given names and classified into groups; each group has words that may be repeatedly rhyming. In parts, listeners would know one word is rhyming with another word, and they would also know which rule of versification is used. As for those who do not fully understand the rules of versification, would simply write their poems as mere reading poetry or song with little to no rhymes or incomplete rhymes, in an unsure formula of versification. As a result, some phrases are of one versification and some others are of other versifications within the same stanza. As for those who completely understand the rules of versification, they would write their poems with great rhythms. If one versification is used, they make sure it is the only one versification used. If they would like to use another versification, they would first conclude one before switching to another.
In poetry, it is the same as in music. Good lyrics follow the rules of such versification. For lyricists who know and understand music well, they would compose songs and write lyrics according to the verification of their choices. Therefore, it is fair to say that for those who like to compose songs and write lyrics should learn to understand the characteristics of the different verifications.
Mr. Ieng Say has stated: “According to what he knows, there are 46 versifications. However, there are only 32 versifications that are unique and great to their own, each is clear and not confused with other verifications. Whereas the other 14 do not have clear characteristics and can be easily confused. Hence, they are not ideal to be included in the rules of versification.
I would like to note that the book entitled Rules of Versification: Rules for Writing Poetry by Mr. Ieng Say (1966) is the prime and most important source relating to Khmer poetry that poets and composers after 1966 have used as a reference, model, and form.
It is unfortunate that there have been past and present poets and composers who do not necessarily pay close attention to the value and uphold of Khmer culture, arts, and language. Many compositions do not contain proper rhyming according to the rules of versification, poetic principle, beauty, and aesthetic of Khmer poetry, even the meaning of the songs is hardly up to the didactic standard of educational art. Not to mention that artistic productions and performances, each must have specific purposes and objectives on the foundation of form, content, and aesthetics. Art should make the audiences and listeners feel happy and aspire it as food for thoughts—of the eyes, ears, feelings, and brains—as well as for entertainment, education, and dignity.
អត្ថបទដើម៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
