ស្ថិតនៅតាមបណ្តោយដងស្ទឹងសៀមរាប ក្នុងទីរួមខេត្តសៀមរាប មានវត្តចំនួន១២ កសាងឡើងប្រកបដោយទឹកដៃសិល្បៈប្លែកៗគួរឱ្យសិក្សាឈ្វេងយល់។ ក្នុងបណ្តាវត្តទាំងអស់ វត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ជាវត្តបុរាណស្ថិតនៅខាងដើមគេនៃខ្សែទឹក ត្រង់ត្រើយខាងកើតដងស្ទឹង ហូរធ្លាក់ឆ្ពោះទៅទន្លេសាប ដែលមានប្រភពពីភ្នំគូលែន អតីតរាជធានីខ្មែរដើមសម័យអង្គរ។ ប្រហែលផ្អែកលើលក្ខណៈភូមិសាស្រ្តនេះ ទើបជាហេតុនាំឱ្យអ្នកស្រុកហៅវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ថា “វត្តលើ”។
វត្តព្រះឥន្ទ្រកោសីយ៍ មានព្រះវិហារមួយសង់ឡើងនៅជាប់ខឿនប្រាសាទបុរាណ “ប្រាសាទព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍” ផ្នែកខាងលិច។ អ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថា ឈ្មោះប្រាសាទនិងឈ្មោះវត្ត ដែលមានឈ្មោះដូចគ្នា ប្រហែលកើតឡើងនៅសម័យកណ្តាល ដ្បិត “កោសីយ៍” ជាឈ្មោះព្រះឥន្រ្ទក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែនព្រះឥន្រ្ទនៃព្រហ្មញ្ញសាសនាទេ។ នៅទសវត្ស១៩៧០ គេបានជួសជុលប្រាសាទឥដ្ឋនេះ ដោយរក្សាទុកនូវតឹកតាងនៃការកែច្នៃតាមលំនាំព្រះពុទ្ធសាសនាសម័យកណ្តាល។
ដោយឡែក ព្រះវិហារវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ជាព្រះវិហារដ៏ចំណាស់ ដែលគេយល់ថាមានអាយុកាលជាងមួយសតវត្ស ព្រមទាំងឆ្លងកាត់ការដឹកនាំរបស់ព្រះចៅអធិការ ៧ជំនាន់មកហើយ។ ព្រះវិហារនេះសាងសង់បែរទៅទិសខាងកើត នៅលើខឿនឥដ្ឋនិងថ្មបាយក្រៀមកម្ពស់ប្រហែល១ម៉ែត្រដោយទុកបរិវេណប្រាសាទនិងសំណង់ចេតិយបុរាណនានានៅមុខព្រះវិហារ។ Danielle & Dominique-Pierre Guéret ជាអ្នកបើកផ្លូវ សិក្សាអំពីវត្តអារាមជាង៣០០០វត្តនៅកម្ពុជាយល់ថា ព្រះវិហារវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍សាងសង់ឡើងនៅចុងសតវត្សទី១៩។
ផ្អែកលើលក្ខណៈទូទៅនៃព្រះវិហារវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ គេមើលឃើញមានលំនាំប្រហាក់ប្រហែលព្រះវិហារវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសាដែលស្ថិតនៅក្បែរនោះ និងស្រដៀងព្រះវិហារវត្តដំណាក់ដែលស្ថិតនៅប្របដងស្ទឹងខិតទៅផ្នែកខាងត្បូង (សូមមើលគំនូរផែនទីខាងលើ)។ ព្រះវិហារនេះសង់អំពីឥដ្ឋបូកកំបោរបាយអ ហើយប្រើប្រាស់ឈើធ្វើជាគ្រឿងបង្គុំសំខាន់នៅផ្នែកខាងលើ។ រីឯខ្លោងទ្វារចូលព្រះវិហារទាំងបួនទិស និងផ្នែកខាងលើនៃសសរបាំងសាច មានការរចនាទម្រង់កោងដូចដងធ្នូ ដែលភាគច្រើនគេយល់ថាជាផ្នែកមួយនៃឥទ្ធិពលសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មសម័យបារាំង។ ចំពោះដំបូលព្រះវិហារ ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ មានពីរថ្នាក់ជ្រាលចុះមកក្រោម ដោយមានបំពាក់លម្អជហ្វាពីរនៅចុងដំបូលខាងមុខ និងជហ្វាពីរទៀតនៅចុងដំបូលខាងក្រោយ។ អ្នកស្រាវជ្រាវចាត់ថ្នាក់ព្រះវិហារបែបនេះជាប្រភេទវិហារជហ្វាបួន ឬអ្នកខ្លះហៅថា “វិហារបុរាណ”។ រីឯនៅតាមចុងចែងដំបូលនីមួយៗ បំពាក់ដោយនាគដងក្តារសណ្តូកភ្ជាប់ទៅគល់ជហ្វា។ លើសពីនេះនៅលើកំពូលព្រំដំបូល គេឃើញមានលម្អក្បាច់កាច់ពីដែករចនាជារូបកង់ពុទ្ធចក្រផងដែរ។
ការលម្អលើផ្ទៃហោជាងព្រះវិហារ គេសង្កេតឃើញហោជាងខាងកើតរំលេចដោយរូបទេពមួយអង្គមានដៃបួន ឈរជាន់ក្បាលព្រះកាល (រាហ៊ូ) ក្នុងកាយវិការហាក់ស្រដៀងចម្លាក់ព្រះឥសូររាំតាមហោជាងប្រាសាទបុរាណ។ ប៉ុន្តែក្នុងដៃស្តាំខាងលើ កាន់កងចក្រ ដៃស្តាំខាងក្រោមកាន់គ្រាប់ព្រួញ ហើយដៃឆ្វែងខាងលើកាន់ត្រីសូល៍ ដៃឆ្វេងខាងក្រោមកាន់ធ្នូ។ រីឯលើផ្ទៃហោជាងខាងលិច មានរូបទេពមួយអង្គត្រឹមពាក់កណ្តាលខ្លួនខាងលើ ដៃទាំងពីរស្រាក់ត្រកងទងក្បាច់ ផ្គុំបាតដៃប្រណម្យស្មើទ្រូង។ ចំណែកផ្នែកខាងក្រោមដងខ្លួនគេឆ្លាក់ជារូបក្បាលរាហ៊ូខ្ជាក់ទងផ្កា ព័ទ្ធពេញផ្ទៃហោជាងយ៉ាងរស់រវើក។
ផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារ មានសសរឈើមូលពីរជួរអមសងខាងល្វែងគ្រឹះ ទ្រគ្រឿងបង្គុំផ្នែកខាងលើ ឥតមានពិតានឡើយ។ នៅលើសសរទាំងអស់ពុំមានក្បាច់ ឬគំនូរលម្អអ្វីទេ ពោលគេទុកជាសសរលាត។ ប៉ុន្តែស្ថិតនៅជាប់គល់សសរនីមួយៗ គេតម្កល់សន្លឹកសីមាឆ្លាក់អំពីថ្ម។ នៅផ្នែកខាងលិចជាប់ជញ្ជាំង គឺជាបាល្ល័ង្កតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាព្រះជីវ៍ធំ ដែលមានក្បាច់រចនាទឹបទឹកមាស។ ព្រះពុទ្ធបដិមាគង់ក្នុងកាយវិហារផ្ចាញ់មារ (មារវិជ័យ លាបពណ៌មាស ដែលជាពណ៌និយមក្នុងសម័យថ្មី។ គំនូរក្នុងព្រះវិហារ គូរជាផ្ទាំងធំៗមួយជួរត្រឹមលើបង្អួច បង្ហាញអំពីរឿងពុទ្ធប្រវត្តិ ដោយផ្តើមពីទេវតាយាងសន្តុសិតទេវបុត្រឱ្យច្យុតមកចាប់កំណើត ទ្រង់សុបិននិម្មិត ប្រសូត្រ អភិសេក ចេញបួស ត្រាស់ដឹង…រហូតបញ្ចប់ត្រង់ព្រះអង្គបរិនិព្វានលើជញ្ជាំងខាងកើត ដែលជារបៀបចាប់ផ្តើមនិងបញ្ចប់រឿងពុទ្ធប្រវត្តិបែបទី១។ អ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៃគំនូរព្រះវិហារនេះ គឺត្រង់ឈុតព្រះអង្គបានត្រាស់ ដែលមានពួកមារផ្ចាញ់គូរនៅលើជញ្ជាំងខាងជើង។ តាមការសិក្សា គេយល់ថាគំនូរព្រះវិហារនេះគូរក្នុងដើមទសវត្ស១៩៥០ ហើយជួសជុលនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨ ដឹកនាំដោយលោកតា ឌី ព្រឿង ស្របគ្នានឹងការជួសជុលដំបូល ដឹកនាំដោយលោកតា ឈិត ស្តើង។
(រូបថត៖ ព្រេង សារិទ្ធ)
ទោះយ៉ាងណាក្តី ដូចបានបញ្ជាក់ខ្លីមកខាងលើ ព្រះវិហារនេះធ្លាប់បានជួសជុលទាំងគំនូរ ដំបូល និងលាបថ្មីកែលម្អសោភ័ណ្ឌភាពជាហូរហែកន្លងមក។ ទន្ទឹមនឹងនេះ កាលពីខែមករា ដើមឆ្នាំ២០២២ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរាបានរៀបចំគម្រោងជួសជុលព្រះវិហារនេះម្តងទៀត។ ប៉ុន្តែជាអកុសល កាលថ្ងៃទី៣ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ ដំបូលព្រះវិហារបានស្រុតបាក់ខូចខាតមួយផ្នែកធំ។
រួមសេចក្តីមក ព្រះវិហារវត្តព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ ជាសំណង់បុរាណដ៏សំខាន់ ដែលមានរចនាសម្ព័ន្ធពាក់ព័ន្ធនឹងប្រាសាទបុរាណ។ ព្រះវិហារនេះ ក៏ជាតឹកតាងនៃការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធវត្តអារាមសម័យកណ្តាលនៅតំបន់ជុំវិញក្រុងអង្គរ។ រីឯការទម្រង់សំណង់និងការតុបតែងលម្អ ហាក់មានឥទ្ធិពលទំនើបខ្លះ។ ប៉ុន្តែទោះជាបែបណាក្តី គំនូរក្នុងព្រះវិហារ ក៏ជាសិល្បៈដ៏ល្អវិចិត្រមួយ បង្ហាញអំពីរបៀបគូររឿងពុទ្ធប្រវត្តិតាមលក្ខណៈបុរាណផងដែរ៕
អត្ថបទដោយ៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
