វត្តទេពប្រណម្យ

វត្តទេពប្រណម្យស្ថិត​នៅ​ជាប់​ដងផ្លូវ​ជាតិ​លេខ​៥ ​នៅ​ក្នុងភូមិ​ទេពប្រណម្យឃុំ​វិហារ​ហ្លួង ស្រុក​ពញាឮ ខេត្ត​កណ្ដាល ចម្ងាយ​ប្រមាណ​៤៥​គីឡូម៉ែត្រ​ខាង  ជើងនៃ​រាជធានី​ភ្នំពេញ ។

ចំពោះឈ្មោះ ទេពប្រណម្យនេះ យើងឃើញមានទីតាំងបុរាណសំខាន់ពីរផ្សេងគ្នាគឺ មួយនៅព្រះវិហារទេពប្រណម្យ ក្នុងក្រុងអង្គរធំ និងមួយទៀតគឺទីតាំងនៃវត្តទេពប្រណម្យ ឧដ្តុង្គនេះឯង។ ទេពប្រណម្យ គឺជារូបទេពស្រីលុតជង្គង់ និងលើកដៃសំពះ ដែលក្នុងរូបថតរបស់ លោកស្រី Madelene Giteau ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៣ បានបង្ហាញអំពីរូបទេពប្រណម្យនេះ ដែលនៅជុំវិញព្រះវិហារចាស់វត្តទេពម្រណម្យ ហើយនេះប្រហែលជាដើមចមនៃការហៅ វត្តទេពប្រណម្យ និងឈ្មោះនៃវត្តនេះក៏មាននិយាយក្នុងរឿងព្រេងនៃតាដុង យាយជ័យដែរ។  អ្នកស្រាវជ្រាវដំបូងៗដែលបានសិក្សាលើទីវត្តទេពប្រណម្យនេះ គឺមានដូចជា អ្នកស្រី Madeleine Giteau និងនិស្សិតបុរាណវិទ្យាឆ្នាំ១៩៦៩ ដែលដឹកនាំដោយសាស្រ្តាចារ្យបារាំងមកសិក្សាលម្អិតពីទីតាំងវត្តនេះ ។ គួរបញ្ជាក់ដែរថា អត្ថបទស្រាវជ្រាវទាំងនោះ គឺសុទ្ឋសឹងតែជាភាសាបារាំង។

ទីតាំងវត្តទេពប្រណម្យនេះ គឺជាទីតាំងមួយសំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ  ព្រោះមានតឹងតាងតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិ អង្គរ និងរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន ដោយឃើញមានឧបករណ៍ថ្ម  ព្រះវិហារចាស់ដំបូងគេ គឺយកថ្មប្រាសាទតម្រៀបជាខឿនព្រះវិហារ ឃើញមានរូបទេពស្រីធ្វើពីថ្មភក់សតវត្សទី១០ បំណែករូបមដិមាថ្មភក់​ និងវត្ថុសិល្បៈជាច្រើនទៀត(រូបលេខ១ ។  ចំពោះកាលបរិច្ឆេទនៃការកសាងវត្តទេពប្រណម្យ យើងពុំបានដឹងនោះទេ ប៉ុន្តែប្រហែលជាកសាងពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៦ ឬ ដើមស.វ.ទី១៧  ដែលបានបង្ហាញតាមរយៈរឿងព្រងតាដុង យាយជ័យ អ្នកស្រុកស្រុកឧត្តុង្គជឿថា រឿងព្រេងនេះទាក់ទងនឹងការកសាងវត្តទេពប្រណម្យនេះ ។ ​  

ព្រះវិហារនៅក្នុងវត្តដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃនេះ គឺកសាងនៅឆ្នាំ ២០០០ ដែលកសា​ងបន្ទាប់ព្រះវិហារចាស់ឆ្នាំ​១៩៦៩ ប៉ុន្តែព្រះវិហារចាស់នោះបានខូចខាតក្នុងសម័យប៉ុលព​ត ព្រះវិហារឆ្នាំ១៩៦៩នោះ គឺកសាងនៅលើព្រះវិហារចាស់មួយទៀតដែលយកថ្មប្រាសាទតម្រៀបខឿនព្រះវិហារ​។ ចំពោះព្រះវិហារនេះកសាងនៅឆ្នាំ១៩០៩ ហើយឃើញមានរូបទេពប្រណម្យនៅជុំវិញនៃព្រះវិហារនោះ ប្រហែលជាកសាងនៅសតវត្សទី១៧។​

អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺ ការរកឃើញវត្ថុសិល្បៈបុរាណជាច្រើននៅឆ្នាំ ១៩៦៩ ប្រមា​ណ​ជាង ៤៤០ វត្ថុ ក្នុងនោះ មានដូចជាឧបករណ៏បុរេប្រវត្តិ ព្រះពុទ្ឋរូបអំពីមាស ប្រាក់ សំរិទ្ឋ ថ្មភក់ កងដៃ ចង្រ្កង់ កណ្តឹង តុំកំបោរ អំពីសំរិទ្ឋ វត្ថុអំពីឈើ កុលាលភាជន៏​សម័យអង្គរ និង ប្រភេទ Porcelain ជាច្រើន។  យើងពុំបានដឹងអំពីទីតាំងដើមនៃវត្ថុទាំងនោះទេ ប៉ុន្តែការរកឃើញវត្ថុទាំងនោះ គឺនៅទីតាំងពីរកន្លែងផ្សេងៗ ​មួយរកឃើញនៅពេលគេរុះរើចេតិយចំណាស់មួយនៅក្បែរព្រះវិហារចាស់ឆ្នាំ១៩០៩ ដែលនៅខាងមុខនៃក្លោងទ្វារខាងកើត និ​ងការរកឃើញមួយទៀត គឺនៅពេលដែលគេរុះរើព្រះវិហារចាស់ឆ្នាំ​១៩០៩ ដែលក្នុងនោះភាគច្រើន គឺជាការរកឃើញរូបបដិមាអំពីសំរិទ្ឋជាច្រើន និងវត្ថុអំពីសំរិទ្ឋផ្សេងៗ​ទៀត។ បដិមាដែលបានរកឃើញទាំងអស់នោះ ស្ទើតែទាំងអស់ គឺជាបំណែកដងខ្លួន ព្រះកេស និងដៃ។ នៅឆ្នាំ​១៩៧០ អ្នកស្រី Madeleine Giteau បានមកថតរូប និងសិក្សាអំពីរូបបដិមាដែលមានសភាពល្អៗ​​ ​និងនៅឆ្នាំ ១៩៧១ លោកស្រីបោះពុម្ពអត្ថបទអំពីរូបបដិមាអំពីសំរិទ្ឋចំនួន៤ ដែលមកពីវត្តទេពប្រណម្យ ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៩ វត្ថុទាំងអស់នោះគឺ រក្សាទុកនៅក្នុងកុដិរបស់ព្រះចៅអធិកាវត្ត និងបានបញ្ចូនមករក្សាទុកនៅសារមន្ទីរជាតិ មុនពេលសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិល ។

លោកស្រី M. Giteau បានលើកឡើងថាការកប់​វត្ថុក្នុងន័យសាសនាទាំងនេះ គឺធ្វើឡើងនៅដើមសតវត្សទី១៩ ។ រីឯទំនៀមនៃការប្រមូលវត្ថុផ្សេងៗយកទៅកប់នេះ គឺយើងឃើញមានតាំងពីសម័យបុរាណមកម្ល៉េះ​ ។

រូបបដិមាទាំងបួនដែលលោកស្រី M.Giteau បានសិក្សា នោះគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ព្រោះលោកស្រីបង្ហាញថា រូបទី១ជារូបព្រះពុទ្ធឈរ ក្នុងរចនាបទលប់បុរី សតវត្សទី​១៣​ បដិមាទី២ស្ថិតក្នុងរចនាបទ​ Early Ayutthaya ដែលលោកស្រីលើកឡើងថាកសាងដោយជាងខ្មែរ រូបទី៣ជារូបព្រះពុទ្ឋ មានខ្លួនក្នុងរចនាបទបាយ័ន្តប៉ុន្តែព្រះកេសរចនាបទអយុធ្យា និងរូបទី៤ជារូបព្រះពុទ្ឋឈរ ក្នុងទម្រង់​អភ័យមុត្រ លោកស្រីបានលើកឡើងថាទម្រង់មុខគឺក្នុងរចនាបទបាយ័ន្ត និងកសាងក្នុងសតវត្សទី១៦។ នៅក្នុងអត្ថបទរបស់លោក Martin Polkinghorne ក៏បានបង្ហាញអំពីរូបបដិមាអយុធ្យា ដែលមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា អំឡុងពេលអយុធ្យាគ្រប់គ្រងអង្គរ ដែលហៅថារចនាបទ Early Ayutthaya។

បើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងបំណែកបដិមា (ព្រះកេស) សំរិទ្ឋដែលបានរកឃើញក្នុងវត្តទេពប្រណម្យ និង សិល្បៈអយុធ្យា (Early Ayutthaya) និង សុខោទ័យ   យើងឃើញថាការតុបតែង ការឆ្លាក់ភួងសក់, ទម្រង់មុខ  ចិញ្ចើម បបូរមាត់ គឺដូចគ្នាស្ទើរតែទាំងស្រុង។

ដូចបានបង្ហាញខាងលើនេះ ទីតាំងវត្តទេពប្រណម្យ គឺជាទីតាំងប្រវត្តិសាស្រ្តយ៉ាងសំខាន់មួយ ជាពិសេសវត្ថុសិល្បៈដែលបានរកឃើញ គឺជាផ្នែកមួយក្នុងការស្រាវជ្រាវពីសិល្បៈសម័យកណ្តាលឲ្យបានស៊ីជម្រៅ និង ទំនាក់ទំនងរវាងសិល្បៈខ្មែរ និងថៃលើបដិមា។

——————————————————

Tep Pranam Pagoda

Tep Pranam Pagoda locates along National Road 5, in Tep Pranam village, Vihear Loung commune, Ponhea Lueu district, Kandal province, and about 45 Km north of Phnom Penh city. 

Referring to the name of Tep Pranam, one is the name of a Vihara in Angkor Thom, Siem Reap province. Another one is the name of the pagoda in Oudong. Tep Pranam is a kneeling female who put her hands in worship gesture. Accordingly, a photo by Madelene Giteau in 1963 shows the figure of Tep Pranam around an old Vihara. Thus, it might be the source of the name of this pagoda. Significantly, the Tep Pranam pagoda indicates in Ta Dong Yeay Chey legend. 

Tep Pranam pagoda dates to the 16th-17th century based on the legend and the figure of Tep Pranam. However, there was some archaeological evidence stretching from pre-history until the present. They are stone tools, architectural elements of the temple, a sandstone female figure in the 10th century, and other fragments of statues. 

Current Vihara has built-in 2000. It was built on the one in 1969. Furthermore, a Vihara in 1969 was constructed on an old Vihara built-in 1909 by pilling an ancient stone temple as the platform. 

In 1969, forty archaeological materials were found in the area of Tep Pranam pagoda. They were the tools that dated to pre-history, the Buddha statues made of gold, silver, bronze, and sandstone, bracelets, small and big bells, lime paste boxes made of bronze, wooden objects, and stoneware and porcelain ceramics. Remarkably, the original location of those materials is unknown. Most of them were found during the reassembling of the old Vihara that was built in 1909. 

In 1970, Madeleine Giteau took photos and studied the statues found in the pagoda. In 1971, she published an article about four bronze statues. Those statues were kept in the resident of the chief monk in the pagoda. Later, they were sent to the National Museum of Cambodia before the civil war. Those four statues are the standing Buddha in Lopburi style of the 13th century, a Buddha statue in early Ayutthaya style, a Buddha statue in Bayon style with the head in Ayutthaya style, and a standing Buddha in Abhayamudra who has the portrait of Bayon style but made in the 16th century. Referring to the statue in Ayutthaya style, Martin Polkinghorne states that they were present in Cambodia during the control of Ayutthaya in Angkor. 

In conclusion, the location of Tep Pranam is crucial for the history of Cambodia. Many archaeological materials were found at the site. Therefore, this data is essential for the research, especially the art history in the Middle period and the relations between Khmer and Thai arts, mainly the statue. 

អត្ថបទដើម៖ លោក អេង តុលា