រាមកេរ្តិ៍ ជាវីរកថាដែលមានអាយុកាលជាង ២,០០០ឆ្នាំ សរសេរដោយកវី វ៉ាល់មីគី (Valmiki) ជារឿងដំណើរផ្សងព្រេងដែលមាន ៤៨,០០០ កថាខណ្ឌ (ឬ ២៤,០០០ វគ្គជាភាសាសំស្រ្កឹត) ជាមួយនឹងរឿងព្រេងអប់រំ រៀបរាប់អំពីការផ្សងព្រេងរបស់ព្រះរាមដែលជាអវតាររបស់ព្រះវិស្ណុ។ វីរកថាដ៏វែងមួយនេះ មិនត្រូវបានគេចាត់ទុកជាដំណើរហេតុផលពិតនោះទេ តែជាគំនិត មិនមែនជាវិទ្យាសាស្រ្ត តែជាទស្សនៈវិជ្ជា និងប្រកបដោយសីលធម៌អប់រំ។ ដំណើររឿងនេះបានបញ្ចូលនូវសង្គ្រាម ការផ្សងព្រេង ស្នេហា ការស្រមើស្រមៃ សាសនា និងទស្សនៈវិជ្ជា ទាំងលើឋានទេវតា និងនៅឋានមនុស្សលោក។ និយាយអំពីរឿងរាមាយណ Jonah Blank បានសរសេរដោយឱ្យយើង «ស្រមៃអំពីរឿង Odyssey, Aesop’s fables, Romeo and Juliet, the Bible, និង Star Wars ក្នុងពេលតែមួយ»។
ចំណុចសំខាន់គោលនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ គឺនៅជុំវិញសង្គ្រាមនិងជម្លោះរវាងព្រះរាម (ក្សត្រនៃអយុធ្យា) និងក្រុងរាពណ៍ (ក្សត្រនៃកោះលង្កា) ដែលបានចាប់ខ្លួនសីតា (មហេសីព្រះរាម) និងយកនាងទៅក្រុងលង្កា។ ព្រះរាម មានព្រះលក្ម្សណ៍ដែលជាព្រះអនុជ និង ហនុមាន (ស្វាស) ជាមេទ័ពស្វា ជាមួយនឹងកងកម្លាំងស្វារបស់ខ្លួន។ ទ័ពសង្គ្រាមរបស់ព្រះរាមនិងក្រុងរាពណ៍ ត្រូវបានស្គាល់ដោយសិល្បករខ្មែរ តាមរយៈឈ្មោះមួយផ្សេងទៀតគឺ «ទ័ពព្រះពន្លា» និង «ទ័ពក្រុងលង្កា»។
ប្រទេសអាស៊ីអាគេ្នយ៍ដែលទទួលឥទ្ធិពលអរិយធម៌ឥណ្ឌា មានរឿងរាមកេរ្តិ៍និងឈ្មោះទៅតាមតំបន់របស់ខ្លួន៖
កម្ពុជា រាមកេរ្តិ៍
ឥណ្ឌូណេស៊ី Ramayana
ឡាវ Phralak Phraram
ម៉ាឡេស៊ី Sri Rama
មីយ៉ាន់ម៉ា Pondaw Yama (និង Nan-Dwin Yama)
ថៃឡង់ដ៍ Ramakien
«រាម» សំដៅទៅ «រាមា» និង «កេរ្តិ៍» មានន័យថា «កិត្តិនាម»។ ដូច្នេះ «រាមកេរ្តិ៍» មានន័យថា «កិត្តិនាមរបស់រាម»។
ប្រភពផ្សេងៗជាច្រើន បានឱ្យនិយមន័យទៅដល់ រាមាយណ ដូចខាងក្រោម៖
«ជាកិត្តិយសដល់រាម» (King Rama I (2002 [1807]))
«កិត្តិគុណរបស់រាម» (Tranet (1999), Boisselier (1989), Martini (1978))
«ផ្លូវរបស់រាម» (Chandavij and Pramualratana (1998))
«ដំណើរផ្សងព្រេងរបស់រាម» (Beach (1983), Giteau (1965), Gaer (1954), Menen (1954))
«កិត្តិយសរបស់រាម» (Chuon (1967), Solange (1955))
គ្មានការយល់ស្របណាមួយ ដែលបានបញ្ជាក់ថារឿងរាមាយណ ត្រូវបានគេសរសេរទុកនោះទេ។ វត្តមាននៃបញ្ញាវន្ត គឺមានមុនគ្រឹស្តសករាជ ១៥០០។ ប៉ុន្តែការសិក្សាថ្មី បានកំណត់ទុកថា ប្រហែលសតវត្សទី៤ មុនគ្រឹស្តសករាជ។ Joseph Gaer បានសរសេរថា រឿងរាមាយណ បានមានវត្តមានជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ មុននឹងកវី វ៉ាល់មីគីប្រមូលសាច់រឿង និងសរសេរទុក ជាភាសាសំស្រឹ្កត នៅសតវត្សទី៥នៃគ្រឹស្តសករាជ។ Jonah Blank បានលើកឡើងថា វ៉ាល់មីគីបានសរសេររឿងរាមាយណ នៅសតវត្សទី៣នៃគ្រឹស្តសករាជ។ Aubrey Menen បានបញ្ជាក់ថា រឿងរាមាយណដំបូង ត្រូវបានសរសេរឡើងនៅក្នុងអំឡុង ២,៥០០ ឆ្នាំមុន។
សៀវភៅខ្មែរអំពី រាមាយណ បានបញ្ជាក់ថា វ៉ាល់មីគី សរសេររឿងនេះជាភាសាសំស្រឹ្កត ក្នុង ព.ស. ៧៥០ (ពុទ្ធសករាជ) ឬ ឆ្នាំ២០៧ នៃគ្រឹស្តសករាជ។ មីសែល ត្រាណេ បានយល់ស្របជាមួយការលើកឡើងខាងលើ និងសរសេរថា រឿងរាមាយណ មានក្នុងសតវត្សទី៣នៃគ្រឹស្តសករាជ ត្រូវបានសរសេរឡើងជាភាសាសំស្រឹ្កត ដោយ វ៉ាល់មីគី ក្នុង ព.ស. ៧៥០ (គ.ស. ២០៥)។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលយើងអាចដឹងច្បាស់នោះគឺ រឿងនេះមានវ័យចំណាស់។
រាមកេរ្តិ៍ខ្មែរ ត្រូវបានគេជឿថាជាកម្រងកំណាព្យដ៍វែងមួយ។ ជាអកុសល មានតែមួយចំណែកតូចប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅសល់។ ក្នុងការបោះពុម្ពជាភាសាខ្មែរដំបូង ដោយបណ្ណាល័យភូមិន្ទភំ្នពេញក្នុងឆ្នាំ១៩៣៧ ដែលមាន១៦ភាគ គឺ ១ដល់១០ និង ៧៥ដល់៨០។ សៀវភៅទាំងអស់នោះ គឺដូចទៅនឹងសំណេរនៅលើសស្ត្រាសឹ្លករឹត នៃឯកសារប្រមូលផ្តុំរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់វឌ្ឍឆាយាវង្សដូច្នោះដែរ។ ដូច្នេះ ៤ភាគ៥នៃស្នាដៃនេះ ត្រូវបានបាត់បង់។ យើងអាចនិយាយជារួមមកវិញបានថា រឿងរាមកេរ្តិ៍ គឺជាស្នាដៃនិពន្ធមួយ ដែលប្រកបទៅដោយសិល្ប៍សាស្រ្តក្នុងភាសា របៀបសរសេរ និងមនោគតិវិចិត្រ។
រឿងរាមកេរ្តិ៍ មិនមែនគ្រាន់តែជាការបកប្រែពីកាព្យដើមជាភាសាសំស្រឹ្កតទៅជាភាសាខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះទេ។ រឿងព្រេងខ្មែរ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងសាច់រឿងយ៉ាងស៊ីសង្វាក់។ ការប្រៀបធៀបគ្នារវាងភាសាសំស្រឹ្កតនិងភាសាខ្មែរ Martini បានបន្តបញ្ជាក់ថែមទៀតថា រាមកេរ្តិ៍ខ្មែរ ជាការបង្កើតឡើងដោយខ្លួនឯងទាំងស្រុង ហើយអ្នកនិពន្ធរឿងបានបណ្តុះគំនិត ដោយយកតាមទំនៀមទម្លាប់របស់ខ្លួន ជាជាងដោយសារស្នាដៃរបស់វ៉ាល់មីគី។ ហើយរឿងរបស់ខ្មែរ មានលក្ខណៈស្រដៀងទៅនឹងរឿងរបស់ឥណ្ឌូណេស៊ី ជាងរឿងរបស់ឥណ្ឌា។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបយើងឃើញមានភាពខុសគ្នា និងភាពផ្សេងគ្នានៅក្នុងរឿង ដូចជាកំណើតរបស់សីតា ជាដើម។
តន្ត្រីកំដររឿងរាមកេរ្តិ៍ដើម (ភាគ១–១០ និង ភាគ៧៥–៨០)
ខ្ញុំបានពិនិត្យឃើញថា នៅក្នុងភាគ១–១០ និង ភាគ៧៥–៨០ នៃរឿងរាមកេរ្តិ៍មានបទភ្លេង៥៩បទដែលមានឈ្មោះមួយចំនួនដូចគ្នានឹងឈ្មោះ ដែលយើងប្រើនាពេលបច្ចុប្បន្ន និងមានច្រើនលើសពីនោះទៅទៀត។ ឈ្មោះទាំង៥៩បទនោះមាន៖ ក្លម់(ក្លំ) កែវណក(ក្រៅណក) ខឹនម៉ា ខោម គយ ច្រជុះ ច្រំ(ច្រម) ច្រំតេង(ច្រំតែង) ច្រះ ច្រះជុក ច្រះតែង ឆន្ទ ឆា ឆ្នាន ជន្មា ជើត ជើតឈឹង ជុំព្រៃ ជំហានធំ ដំណក ណនសី តួងព្រះធាតុ ត្រះ ថយ៉យ(តាយ៉យ) ថាបៀនប្រាក្រាប ថាពែន ទ្រង់គ្រឿង ធោន បណក្ខ(បណក) បិនណក បម្រើ ប្រគំ ពញា ពញាដើរ ពញាសោក ពាតដែក ពិលាប យានី(យ៉ានី) រាយ ល្បងកាន់ លា សម័យ សម្តេច សម្តេចភាណ សំការ សំណា(សំណារ) សំណាខម សំណាខ្មែរ សំណាមន សំណាសៀម សំណាសៀមសុទ្ធ សំរាង ស្តេចលេលា ស្មឹងថង ស្មើ ឡើងរថ ឱត(ឱ្យត ឪត) ឱតសៀម និងឯកបទ។
គួរជាការកត់សម្គាល់និងជាការសោកស្តាយណាស់ ដែលយើងបានបាត់បង់ទាំងឈ្មោះទាំងបទភ្លេងមួយចំនួន ដូចដែលខ្ញុំបានរៀបរាប់មកខាងលើនេះ។ បន្តទៅមុខទៀត វាជារឿងសំខាន់ដែលយើងត្រូវរៀនសូត្រ អនុវត្ត និងចងក្រងជាឯកសារដើម្បីនឹងថែរក្សាសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃទាំងនេះឱ្យនៅគង់វង្សជានិរន្តរ៍តរៀងទៅ។
——————————
Khmer Reamker and Its Original Music Accompaniment
Ramayana is a two-thousand-year-old Indian epic, by the poet Valmiki, a 48,000-line epic odyssey (or 24,000 Sanskrit verses) (Tranet 1999: 1; Narayan 1972: xi; Gaer 1954: x; Menen 1954: 9), with an essentially moral tale, describing the adventures of Prince Rāma, an incarnation of Lord Vishnu. This incredibly lengthy epic has been perceived to be not a fact but rather an idea, not scientific but philosophical and moralistic. It contains all in its plots: war, adventure, romance, fantasy, religion, and philosophy both in heaven and on earth. Referring to Ramayana, Jonah Blank wrote: “Imagine a story that is the Odyssey, Aesop’s fables, Romeo and Juliet, the Bible, and Star Wars all at the same time” (1992: ix). However, the central subject matter of the Reamker revolves around the wars and conflicts between Preah Ream (Rāma) (King of Ayuthyea) and Reap (Rāvana) (King of the Island of Lanka), who had abducted Sita (Preah Ream’s wife) and took her to Lanka.
The Khmer Reamker is believed to have been a vast body of poem. Unfortunately, only a small part of it remains. The earliest edition in Khmer was published by the Royal Library in Phnom Penh in 1937, comprising sixteen booklets numbering 1-10 and 75-80. These booklets correspond with two manuscripts on leaves of latanier in the collection of H. R. H. Prince Vaddhachhayavung. Therefore, about four-fifths of this invaluable work was lost. We can surmise that the Reamker is the grandest Khmer literary works, in language, style, and artistic imagination. François Martini speculated that the author must have been highly educated and a great poet that no other writer, who followed, has come close to this writer’s facility and breath (Martini 1978: xv). This masterwork of vast battle scenes presents an extraordinarily rich vocabulary and an extremely supple language. Its imagination is lively and complete in the details.
The Reamker is not in any way a mere translation from the original Sanskrit poems into the Khmer language. The local Khmer folklore has been richly incorporated into the story. Comparing the Sanskrit and Khmer versions, Martini even ventured so far as to claim that the Khmer Reamker was an autonomous creation altogether and its author was inspired by traditions other than that of Valmiki and that the Khmer version was closer to the Indonesian version than the Indian (1978: xvi). Therefore, there are differences and discrepancies in the different versions, for instance, in the birth of Sita.
There were 56 music pieces and three music calls used in the original Khmer Reamker. The pieces are: Klamm, Krao Nak, Khenn Ma, Khaom, Kory, Chrachuh, Chramm, Chramm Taeng, Chrah, Chrah Chuk, Chrah Taeng, Chhann, Chha, Chhnan, Chunamea, Cheut, Cheut Chhing, Chum Prey, Chumhean Thomm, Damnak, Nansey, Tuong Preah Theat, Trah, Thayay, Tha Bien Prakrap, Tha Pen, Trung Kroeurng, Thon, Banakk, Benn Nak, Bamroeu, Punhea, Punhea Doeur, Punhea Saok, Pileap, Yeani, Reay, Lea, Samai, Samdech, Samdech Phean, Samkar, Samna, Samna Kham, Samna Khmer, Samna Morn, Samna Siem, Samna Siem Sott, Samrang, Sdech Lelea, Smoeung Thang, Smoeu, Loeung Rott, Aot, Aot Siem, and Aek Batt. Whereas the calls are: Prakum, Peat Daek, and Lbang Kann. It is noticeable and saddened that we, the Khmer, have lost so many music and songs, shrinking our ancient and traditional music repertoire due to various reasons, in general, and the accompaniment pieces of Reamker mentioned above, in particular. Moving forward, it is important that we learn, practice, and document the pieces to preserve them for the future.
អត្ថបទដោយ៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
