អង្គរវត្ត ឬហៅតាមពាក្យបុរាណដែលជាប់លើសិលាចារឹកមកថា “ព្រះពិស្ណុលោក” ជាទីប្រជុំទេពនិករ និងអារក្ស អ្នកតា បង់បត់ផ្សេងៗ ដែលខ្មែរជឿ និងគោរពបូជាតាំងពីបុរាណកាល។ មកដល់សព្វថ្ងៃ យើងដឹងថាមានតារាជប្រចាំនៅខ្លោងទ្វារទិសខាងលិច តាពេជ្រនៅខ្លោងទ្វារទិសខាងត្បូង តាគូនៅខ្លោងទ្វារទិសខាងកើត និងតាឡឹកនៅខ្លោងទ្វារទិសខាងជើង។ ក្នុងបណ្តាអ្នកតារក្សាខ្លោងទ្វារអង្គរវត្តទាំងបួនទិស គឺមានតែតារាជ និងតាពេជ្រដែលគេតែងចេញចូលអុជធូបបន់ស្រន់ និងថ្វាយដង្វាយស្ទើរមិនលុះពេល។ ទិដ្ឋភាពនៃជំនឿ និងការគោរពបូជានេះ គេឃើញមានទាំងទេសចរណ៍មកពីនាយ និងជាពិសេសអ្នកស្រុកអាយដែលរស់នៅជុំវិញ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅរវាងដើមខ្នើតខែមាឃ អ្នកស្រុកតែងមូលមាត់រៀបចំពិធីឡើងអ្នកតាជុំវិញនេះតមកជាទំនៀមប្រចាំឆ្នាំទៀតផង។
តាពេជ្រ ជាអ្នកតាដែលស្ថិតនៅក្នុងបន្ទប់កណ្តាល ខ្លោងទ្វារខាងត្បូងនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រង់ជ្រុងអាគ្នេយ៍ធៀបនឹងវត្តអង្គរខាងត្បូង។ ចំពោះរចនាសម្ព័ន្ធខ្លោងទ្វារតាពេជ្រ ហាក់ប្លែកពីខ្លោងទ្វាផ្សេង ដ្បិតស្ទើរគ្រប់បង្អួចខាងក្រៅ ដែលបែរទៅកសិន្ទទឹក សុទ្ធតែមានស្លាកស្នាមយកថ្មបិទខ្ទប់ទាំងអស់ សូម្បីតែបន្ទប់ខាងក្រោយ និងបន្ទប់ចំខាងមុខរូបតាពេជ្រ ក៏ពុំមានផ្លូវចេញចូល។ លំនាំនេះគេដឹងថា ភាគច្រើនកើតឡើងនៅរវាងសតវត្សទី១៤ ឬទី១៥ ដែលគេតែងរៀបចំកែប្រែផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទបុរាណឱ្យទៅជាកន្លែងសក្ការៈ ដោយមានការចល័តបដិមាពីទីផ្សេងមកតម្កល់ក្នុងបន្ទប់ទាំងនោះផងក៏មាន។ គេសង្កេតឃើញថា ទិដ្ឋភាពនេះច្រើនកើតឡើងពេលដែលខ្មែរងាកមកគោរពប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ហើយគេច្រើនកែសម្រួលប្រាង្គប្រាសាទទៅជាវិហារ ឬកន្លែងគោរពបូជាផ្សេងៗ។
រូបសំណាកតាពេជ្រ ជាបដិមាព្រះពុទ្ធប្រក់នាគ ដែលពូនដីឡើងស្រោបតាំងពីក្រោមដល់លើ សល់ត្រឹមតែរាងដើមតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះអ្នកស្រុកយល់ថារូបតាពេជ្រកើតពីដីដំបូកសុទ្ធសាធ ពូនឡើងបានជាលំនាំដូចសព្វថ្ងៃ ពោលគឺពុំមានព្រះពុទ្ធបដិមានៅខាងក្នុង។ អ្នកខ្លះជឿថាតាពេជ្រជាគ្រូថ្នាំ ដែលជួយឱ្យអ្នកឈឺបានសះស្បើយ ហើយខ្លះទៀតយល់ថា តាពេជ្រជាមេទ័ពខ្លាំងពូកែជាដើម។ យ៉ាងណាក៏ដោយមកដល់បច្ចុប្បន្ន ឫទ្ធានុភាពរបស់តាពេជ្រហាក់មិនថមថយ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ គេបានយកក្រណាត់ចីវរពាក់ឆៀង បំពាក់កម្រងផ្កា និងថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈភ្លឺផ្លេកស្កេកស្កះតាមសម័យនិយម។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅត្រង់ទីដែលតាពេជ្រគង់នៅសព្វថ្ងៃ អ្នកផងពុំហ៊ានសូម្បីពាក់ស្បែកជើង ឬពាក់មួកដើរឆ្លងកាត់ចេញចូលដូចខ្លោងទ្វារបីផ្សេងទៀតឡើយ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ កាលពីដើមគេជឿថាតាពេជ្រមានបារមី និងមានចរិកកាចខ្លាំងណាស់ សូម្បីតែសត្វស្លាបដែលហើរកាត់ក៏ត្រូវធ្លាក់ងាប់ដែរ។ លើសពីនេះ គេតែងហាមស្រ្តីមានផ្ទៃពោះមិនឱ្យដើរទៅក្បែរនោះសោះឡើយ។ ជំនាន់បារាំង នៅក្នុងអាណត្តិដែលលោក ហង់រី ម៉ាកហ្សាល់ (Henri Marchal) ធ្វើជាប្រធានអភិរក្សដ្ឋានអង្គរ (១៩១៦-១៩២០, ១៩២២-១៩៣៦ និង១៩៤៨-១៩៥៣) គេហាមកម្មករមិនឱ្យទៅក្បែរខ្លោងទ្វារតាពេជ្រទេ។ កាលនោះគេថែមទាំងជឿថា មរណភាពរបស់លោក ហ៊្សក ទ្រូវេ (Georges Trouvé, 1902-1935) ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវជាតិបារាំង មកស្លាប់នៅស្រុកខ្មែរទាំងក្មេងវ័យ គឺមកពីហេតុធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដោយប្រការណាមួយលើតាពេជ្រ។ បច្ចុប្បន្ន តាពេជ្រពុំល្បីល្បាញដូចតារាជ តែហាក់មិនកំបាំងភ្នែកអ្នកផងដែលមានជំនឿចូលទៅអុជធូបបន់ស្រន់ដែរ៕
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
