ក្នុងខ្លឹមសារចម្រៀងអារក្សត្រង់បទ “ជំទាវម៉ៅ” ឬ “ម៉ៅ” គេតែងឮពាក្យអំពាវនាវហៅរក “យាយម៉ៅ”។ ចំពោះអ្នកស្រុកប៉ែកខាងតំបន់ឆ្នេរ យាយម៉ៅ គឺជាអមនុស្សដែលគេគោរពប្រតិបត្តិ ជាពិសេសអ្នកចុះទូកនេសាទ ឬដឹកជញ្ជូនឥវ៉ាន់តាមសមុទ្រ។ កាលដើមឡើយ គេសង្កេតឃើញថាអមនុស្សនេះឥតមានរូបអ្វីជាតំណាងទេ។ ដូច្នេះគេក៏ពុំដឹងប្រាកដថា យាយម៉ៅមានរូបរាងដូចម្តេច ហើយស្ថិតនៅកន្លែងណាខ្លះដែរ។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន គេឃើញបាតុភូតថ្មីមួយ គឺការកសាងរូបសំណាកយាយម៉ៅ ឱ្យមានរូបរាងជាមនុស្សស្រីចំណាស់អង្គុយពែនព្នែន ឬបត់ជើង និងតុបតែងអលង្ការភ្លឺផ្លេក។
ក្នុងបរិបទខាងលើនេះ ក្រៅពីជំនឿ និងការគោរពប្រតិបត្តិ អ្នកស្រុកនៅចាំព្រេងនិទានខ្លះអំពីយាយម៉ៅ។ ការនិទាននោះអាចខុសគ្នា តែន័យខ្លឹមសារតែមួយថា “ពីមុនមកយាយម៉ៅជាប្រពន្ធអ្នកដើរទូកម្នាក់។ ថ្ងៃមួយទូកលិចក្នុងសមុទ្រ ហើយបុរសជាប្តីក៏លង់ស្លាប់ទៅ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក យាយម៉ៅរស់នៅក្នុងការចងចាំពីប្តីគាត់ជានិច្ច។ ឯការចងចាំសោតមិនត្រឹមតែមនោសញ្ចេតនាប៉ុណ្ណោះទេ។ ស្រ្តីមេម៉ាយនោះរស់នៅក្នុងភាពត្រេកត្រអាលនៃចំណង់ផ្លូវភេទដែលពុំបានដូចចិត្ត។ ហេតុដូច្នេះហើយ សព្វថ្ងៃមុននឹងចុះទូកនេសាទ ឬ ទៅធ្វើអ្វីផ្សេងទៀត គេតែងថ្វាយរូបអង្គជាតិបុរស ឬគ្រឿងក្រអូប ឬអលង្ការទៅយាយម៉ៅជាមុន ដើម្បីឱ្យគាត់បានស្ងប់ចិត្ត”។
រីឯការនិទានមួយផ្សេងទៀតតំណាលថា កាលផ្លូវជាតិលេខ៣ (កំពត-ភ្នំពេញ) មិនទាន់ស្ថាបនា នៅត្រង់ចំណុចអ្នកតាទ្វារមានតែផ្លូវរទេះគោកាត់ព្រៃស្រោងស្ងាត់ជ្រងំ និងប្រកបដោយសត្វព្រៃកាចសាហាវជាច្រើន។ ថ្ងៃមួយមានតាម្នាក់ឈ្មោះ “ក្រហមក” ប្រពន្ធឈ្មោះ “ម៉ៅ” បានធ្វើដំណើរកាត់ព្រៃនោះ។ មកដល់ត្រង់ចំណុចភ្នំទ្វារ យាយតានិងអ្នករួមដំណើរបានលាកញ្ចប់បាយបរិភោគ ស្រាប់តែមានដំរីមួយហ្វូងចេញមកដេញព្រេច ធ្វើឱ្យម្នាក់ៗប្រឹងរត់ប្រាសយកតែអាយុរៀងខ្លួន។ ចំណែកយាយម៉ៅ រត់ទៅក៏ជួបនឹងខ្លាធំមួយ ហើយត្រូវខ្លាខាំស្លាប់ទៅ។ លុះចំណេរតមក អ្នកស្រុកភូមិជិតឆ្ងាយដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់កន្លែងនោះខ្លាចរអា និងបារម្ភជួបគ្រោះថ្នាក់ ហើយម្នាក់ៗតែងតែបន់ស្រន់សុំឱ្យបានសេចក្ដីសុខសប្បាយដោយមានដាក់ដង្វាយផ្សេងៗតាមដែលខ្លួនមាន។ ដោយឡែកបើត្រឡប់មកនិយាយអំពីរូបសំណាកយាយម៉ៅ ប្រហែលរូបសំណាកនៅលើកំពូលភ្នំបូកគោ គឺជារូបធំបំផុតក្នុងបណ្តារូបសំណាកយាយម៉ៅនៅស្រុកខ្មែរ ដ្បិតក្រៅពីរូបដ៏មហិមាខាងលើ យ៉ាងហោចណាស់គេដឹងថាមានរូប ឬខ្ទមយាយម៉ៅនៅជ្រោះពេជ្រនិល ច្រកភ្នំទ្វារខេត្តកំពត មុខសាលាខេត្តកែប កោះទន្សាយ ម្តុំឆ្នេរអូរត្រែសខេត្តព្រះសីហនុ និងនៅភូមិថ្នល់ក្របីខេត្តកោះកុងជាដើម។ ចំពោះរូបសំណាកនៅលើកំពូលភ្នំបូកគោ កសាងឡើងនៅលើផែនថ្មធំទូលាយមួយ បែរមុខសំដៅទៅសមុទ្រ ស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចគីឡូម៉ែត្រទី២២ ទន្ទឹមនឹងអតីតព្រះរាជដំណាក់ស្លាខ្មៅ។ រូបសំណាកនេះចាប់ផ្តើមកសាងក្នុងឆ្នាំ២០១០ និងរួចរាល់ជាស្ថាពរក្នុងឆ្នាំ២០១២។
ការកសាងរូបសំណាកយាយម៉ៅនៅត្រង់ចំណុចគីឡូម៉ែត្រទី២២នេះ ប្រហែលពុំមែនជាការចៃដន្យពេកទេ។ តាមសង្កេត ដើមឡើយចំណុចនេះជាទីចំណោតផ្លូវចាស់ខ្ពស់មួយ ហើយបត់កែងដៃខ្លាំងបំផុត។ លើសពីនេះ គេឃើញមានខ្ទមអ្នកតាមួយផ្សេងទៀត តែពុំដឹងឈ្មោះអ្វីឱ្យប្រាកដ។ បើមើលលើលក្ខណៈរូបតំណាងដាក់តម្កល់ក្នុងខ្ទមនោះសព្វថ្ងៃ ប្រហែលគេហៅជាទូទៅថា “អ្នកតាដំបងដែក”។ អ្នកតានេះទំនងមានខ្ទមចាស់តាំងពីមុនយូរយារមកហើយ ត្រង់ក្បែរគោលថ្មធំមួយនោះ ពោលគឺតាំងពីមុនការកសាងរូបសំណាកលោកយាយម៉ៅ។
ចំពោះដង្វាយរូបសំណាកយាយម៉ៅនៅលើភ្នំបូកគោនេះ គេឃើញមានផ្កាភ្ញី ទៀនធូប ទឹក និងចេកជាធម្មតា។ ប៉ុន្តែនៅជិតនឹងបល័ង្កនោះ គេមានតម្កល់រូបលិង្គថ្មធំពីរនៅលើទម្ររៀងខ្លួន។ ការសាងតម្កល់លិង្គថ្មនេះ ហាក់មានលំនាំទៅរករូបរាងបុរាណច្រើន ពោលគឺរូបរាងសិវលិង្គតម្កល់លើយោនីនាងឧមា ដែលជានិមិត្តរូបនៃភោគផល។ ប៉ុន្តែរូបភាពនេះ ក៏ប្រហែលក្នុងជំនឿយដែលល់ថា ដង្វាយជាពិសេសរបស់យាយម៉ៅគឺ “អង្គជាតិបុរស” ដែលគេច្រើននិយាយដោយពង្វាងថា “ប្រដាប់” ឬ “គ្រឿងអលង្ការ”។ នៅទីនេះ ភ្ញៀវទេសចរណ៍ច្រើនចូលទៅអុជធូប ថ្វាយចេក ផ្កាភ្ញី រួចយកទឹកស្រោចស្រពលើលិង្គថ្ម។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រៅពីរូបសំណាកយាយម៉ៅដែលធំមហិមានៅលើកំពូលភ្នំ នៅជើងភ្នំបូកគោនេះ គេឃើញមានខ្ទមយាយម៉ៅមួយទៀតតាំងនៅចំណុចក្បែរជើងភ្នំ ត្រង់ ក្បែរប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យចាស់។ ខ្ទមយាយម៉ៅនៅចំណុចនេះ ប្រហែលមានយូរមកហើយដែរ តែគេទើបនឹងរៀបចំជាខ្ទមថ្មក្នុងរវាងឆ្នាំ២០០៦ មុនការកសាងអភិវឌ្ឍផ្លូវឡើងភ្នំឱ្យធំទូលាយដូចសព្វថ្ងៃ។ បើធៀបប្រជាប្រិយភាពរវាងយាយម៉ៅនៅលើកំពូលភ្នំ ខ្ទមយាយម៉ៅនេះអ្នកដំណើរច្រើនទៅហួសមកហួស។ ប៉ុន្តែជារឿយៗ អ្នកដំណើរខ្លះតែងចុះអុជធូបសុំសេចក្តីសុខ និងដាក់ដង្វាយផ្សេងៗជាហូរហែដែរ មុននឹងបន្តដំណើរឡើងទៅលើកំពូលភ្នំ។ អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ គឺមានគេចូលទៅដាក់ដង្វាយពិសេស ពោលគឺរូបអង្គជាតិបុរស លាបក្រែប ព្រមទាំងម្លូ និងស្លាជាដើម។
ចំណែកឯនៅជិតខ្លោងទ្វារចូលវត្តសំពៅប្រាំ គេឃើញមានខ្ទមអ្នកតាតូចមួយដែរ។ក្នុងខ្ទមនោះ គេតម្កល់រូបសំណាកបីធំៗដាក់ទន្ទឹមគ្នា និងរូបតូចមួយនៅខាងមុខ។ រូបទាំងនោះជារូបចាក់ពុម្ពស៊ីម៉ងត៍ ដែលជាបាតុភូតថ្មីទើបពេញនិយម ចាក់ពុម្ពលក់ប្រហែលជិត២០មុនមកនេះ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងចំណោមរូបទាំងនោះ គេឧទ្ទិសរូបមួយអង្គុយបត់ជើង ពាក់អាវបំពង់ពណ៌បៃតង និងរូបតូចជាងគេតំណាងឱ្យយាយម៉ៅ។ ប្រជាប្រិយនៃអ្នកតាក្នុងខ្ទមនេះ រួមទាំងយាយម៉ៅផង ហាក់មិនខ្លាំងក្លាដូចនៅទីផ្សេងឡើយ។ អ្នកដំណើរភាគច្រើនប្រហែលពុំដឹងផង។ រីឯអ្នកខ្លះដែលទៅប្រទះភ្នែកដោយចៃដន្យ ក៏ចូលទៅដាក់ដង្វាយតាមខ្លួនមានជាប់ដៃ ដូចជាទឹកជាដើម។ ប៉ុន្តែបើសង្កេតបន្តិច គេឃើញមានសំណេរបញ្ជាក់ម្ចាស់សទ្ធាកសាងខ្ទមថ្វាយ ជាគ្រួសារអ្នកទៅពីភ្នំពេញ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ គេឃើញមានអ្នកថ្វាយពិតាន និងថ្វាយស្លាធម៌ដូងហូរហែគួរសមដែរ។
ជារួមមក វត្តមានរូបសំណាកយាយម៉ៅនៅភ្នំបូកគោ ជាចំណែកមួយនៃបាតុភូតថ្មី ហើយរីកសាយភាយលឿនរហ័សណាស់ រហូតហួសដែនឆ្ងាយពីតំបន់ឆ្នេរ ឬប៉ែកខាងសមុទ្រ ដែលអ្នកស្រាវជ្រាវធ្លាប់សង្កេតឃើញថាយាយម៉ៅជាអមនុស្សសំខាន់ចំពោះអ្នកចុះទូកនេសាទ ដូចបាននិយាយមកខាងលើ។ ប៉ុន្តែនៅទីនេះ មុខងារយាយម៉ៅហាក់ជាផ្នែកមួយនៃជំនឿរបស់អ្នកទេសចរណ៍មកកម្សាន្តខេត្តដែនសមុទ្រដែលមានភ្នំ មានជ្រោះ មានព្រៃ មានផ្លូវឡើងចុះខ្ពស់ទាប សុំសុខសប្បាយក្នុងដំណើររៀងខ្លួន។ រីឯដង្វាយជាពិសេសដែលគេចាំ គឺរូបអង្គជាតិបុរស ដូចដែលឃើញជាហូរហែមកខាងលើ។ ទិដ្ឋភាពនេះពុំប្លែកអ្វីឡើយ ដ្បិតគេឃើញបែបនេះនៅទីផ្សេងៗដែលមានខ្ទមយាយម៉ៅដែរ៕
————————————–
Yeay Mao on Bokko Mountain
Chumteav Mao or Mao tends to hear in Arak’s song (the song used in spiritual ceremonies). She is the spirit that is worshipped along the coastline, especially for those who are fishermen, and cargo people. In the past, the spirit did not have a specific form. Therefore, no one knows what Chumteav Mao or Yeay Mao look like. However, recently Yeay Mao is an old woman who is sitting on cross legs or bending both legs to one side, with rich jewelry.
Some people still remember the story about Yeay Mao. They said Yeay Mao is a wife of a boatman. One day the boat sunk into the water and he died. Yeay Mao missed her husband and controlled the lust that did not fulfill. Hence, in the present, people offer her a Linga (Phallic object), a cosmetic, flower or jewelry in order to calm her mind. Another story says, before the construction of National Road number 3 and in the location of Neak Ta Tvea has an oxcart trail. That location was dangerous and always harmed by wild animals. One day A man named Kraham Ka and his wife, Mao arrived at that location. Both of them were attacked by an angry elephant. Kraham Ka and Mao were running separately. Unfortunately, Mao met a tiger and got killed. Later on, people prayed and offered Mao to protect them from incidents.
The statue of Yeay Mao on Bokko mountain is the biggest statue in Cambodia. There are other statues of Yeay Mao and her shelters. For instance, in Pich Nil, the entrance of Phnom Tvea in Kampot, in front of Kampot town hall, Koh Tonsay (Rabbit Island), O Tresh in Sihanouk Ville, and Thnal Krabei village in Koh Kong.
The statue of Yeay Mao on Bokko mountain is placed on a huge stone floor, facing the sea at a point of 22 Kilometers next to the former royal resident, Damnak Sla Khmao. It started to build in 2010 and finished in 2012. The selection area was not in an accident. In fact, the location was a high and turning point. Additionally, there is a shrine of Neak Ta (spirit) and might be Neak Ta Dambang Dek close to it (the shrine of Neak Ta was there before the statue of Yeay Mao).
Here, the offerings for Yeay Mao are flower, candle, incent, water and banana. Close to the pedestal, there are two sandstone Lingas (Linga on Yoni). The Lingas are made in the ancient style of Shiva Linga. Besides, there is another shelter of Yeay Mao next to a police station at the foot of the mountain. It might be there for a long time. However, in 2016 the shelter was restored. By comparison, Yeay Mao in this shelter is not quite popular as the one on the top of the mountain. Furthermore, near the gate of Sampov Pram pagoda has a shelter of three big statues and a small statue in the front. Remarkably, a statue with a green shirt is Yeay Mao. Again, all the statues in this shelter are not very popular as the big ones on the mountain.
In conclusion, the presence of the Yeay Mao statue on Bokko mountain is a new phenomenon and has spread rapidly beyond the coastline. She is a spirit that is worshipped by the boatman. Moreover, she becomes the belief of tourists who come to the sea, mountain, valley, forest, and up and down the road to ask for safety and happiness. The offerings mainly Linga is a casual object as it has seen in many places.
អត្ថបទដើម៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
