ជាទូទៅគេតែងឃើញ “បាយបត្តបូរ” តែក្នុងរដូវភ្ជុំបិណ្ឌតែប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតក្នុងរយៈពេលកាន់បិណ្ឌរហូតដល់ថ្ងៃភ្ជុំបិណ្ឌ គេតែងពូតបាយបិណ្ឌ និងធ្វើបាយបត្តបូរ។ ប៉ុន្តែតាមការសង្កេតខ្លះៗក្នុងកិច្ចពិធីជាទំនៀមនៅតំបន់អង្គរ គេឃើញអ្នកស្រុករៀបចំភាជន៍ ឬចានបាយមួយតូចល្មម ហើយស្អិតស្អាងផ្កាភ្ញីយ៉ាងផ្ចិតផ្ចង់ហៅថា “បាយបត្តបូរ”។ រីឯពិធីបុណ្យដែលគេតែងឃើញរៀបចំបាយបត្តបូរនេះមានដូចជា បុណ្យចម្រើនអាយុ បុណ្យបូជាសព បុណ្យទេសមហាជាតក៍ និងបុណ្យសុំទឹកភ្លៀងជាដើម។ អ្នកខ្លះពន្យល់យ៉ាងខ្លីថាបាយបត្តបូរតែងចំណាំឃើញធ្វើជានិច្ចក្នុងពិធីណា ដែលមានកិច្ចរាប់បាត្រព្រះសង្ឃនៅថ្ងៃឆ្លងចប់ពិធីបុណ្យ ហើយការរៀបចំបាយនេះសោត តែងខុសគ្នាបន្តិចបន្តួចទៅតាមពិធី ឬតាមស្រុកភូមិ។
ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរពន្យល់ថា “បាយបត្តបូរ” ជាបាយបំពេញបាត្រ (បាយរាប់បាត្រ) គឺបាយដែលទាយកគេបម្រុងទុកថែម ក្រែងភិក្ខុសង្ឃឆាន់មិនគ្រាន់ ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា “បាយបិតបូរ” ជាបាយសម្រាប់បំពេញផលឱ្យប្រេត គឺបាយដែលទាយកប្រគេនភិក្ខុសង្ឃ ហើយឧទ្ទិសផលជូនបុគ្គលដែលចែកឋានទៅកាន់បរលោក។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី ចំពោះបាយបត្តបូររបស់អ្នកស្រុកតំបន់អង្គរ ដែលខ្ញុំសង្កេតឃើញក្នុងឯកសារក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ និងក្នុងពិធីឡើងមាឃនៅភូមិបង្កោង និងពិធីបរិវាសកម្មនៅវត្តរុន គឺពុំមែនរៀបចំសម្រាប់បម្រុងការខ្វះខាតព្រះសង្ឃឆាន់ឡើយ សូម្បីតែគ្រហស្ថក៏ពុំឃើញយកបាយនោះទៅបរិភោគដែរ។ តាមទំនៀមអ្នកស្រុកតំបន់អង្គរ ចាត់ទុកបាយបត្តបូរជាគ្រឿងសក្ការៈយ៉ាងសំខាន់មួយក្នុងចំណោមគ្រឿងសក្ការបូជាដទៃទៀត ដ្បិតដូចបានបញ្ជាក់ត្រួសៗមកខាងលើថាបាយនេះគេត្រូវធ្វើដោយយកចិត្តទុកដាក់ និងតុបតែងស្អិតស្អាងផង ហើយតែងឃើញរៀបចំពុំដែលរំលង។ ចំពោះរបៀបធ្វើក៏ពុំដូចគ្នាឡើយ សូម្បីតែនៅតំបន់អង្គរតែមួយក៏ដោយ ពោលគឺខុសគ្នាខ្លះៗដោយអន្លើ។ ចំពោះឧទាហរណ៍ស្រង់យកមកបង្ហាញខាងក្រោមនេះ គឺជារបៀបមួយដែលក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈសង្កេតក្នុងពិធីបូជាសពនៅភូមិដូនឪ ឃុំលាងដៃ ស្រុកអង្គរធំ (កាលពីឆ្នាំ២០១៤)។
(រូបថត៖ MCFA, ឯម គឹមស្រ៊ាង)
ដំបូងគេយកចានជាម (ឬចានទាប) មួយ ហើយនៅលើចាននោះគេដាក់ចេកទុំ និងស្ករត្នោតរុំស្លឹកចេកកាច់រាងជាសាជី។ បន្ទាប់មកយកចានគោមមួយទៀតមកដាក់ត្រួតពីលើចានជាម ហើយនៅលើចានគោមនោះមានដាក់បាយដំណើប ព្រមទាំងពំនូតបាយដំណើបចំនួន១២ដុំ ហើយកាច់ស្លឹកចេកជារាងសាជីចំនួន១២ ដាក់សៀតព័ទ្ធជុំវិញពំនូតបាយដំណើបទាំងនោះ។ នៅពីលើចានបាយដំណើបនោះ គឺជាផ្នែកកណ្តាល ឬអាចថាតួខ្លួននៃបាយបត្តបូរ គឺគេដាក់កំណាត់កូនដើមចេកប្រវែងប្រហែលជាមួយចម្អាម ដោយចិតផ្នែកខាងលើឱ្យស្រួច ហើយយកស្លឹកចេកមករុំព័ទ្ធពីខាងក្រៅចេញជារាងសាជី ព្រមទាំងដោយផ្លែស្លាខ្ចីចំនួន១២ ទៀន១២ ផ្កាចម្ប៉ា ផ្កាលឿង ស្លាក្រៀមដាក់ក្នុងថង់ក្រដាស ទង់ក្រដាសពណ៌ក្រហមនិងស ព្រមទាំងក្រដាសប្រាក់។ បាយបត្តបូរនេះសម្រាប់យកទៅដាក់លើតុចូលបុណ្យ។ ពេលធ្វើហើយរួចរាល់ មុននឹងយកទៅដាក់នៅលើតុចូលបុណ្យ យាយៗអង្គុយព័ទ្ធវង់ធ្វើកិច្ចបង្វិលបាយបត្តបូរ៣ជុំ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះព្រះសក្យមុនីចេតិយ ព្រមទាំងសូត្រគាថា៣ចប់ថា “តុនតេងក្រឡេងបុប្ផា តុម៉ឹងវៃ ប៉ៃម៉ឹងវ៉ា ទៀនធូបម្លូស្លា ថ្វាយព្រះព្រះសក្យមុនីចេតិយ”។ អ្នកខ្លះពន្យល់បន្ថែមថា “បាយបត្តបូរតំណាងឱ្យខ្លួនម្តាយ ហើយស្លា១២ រមូរម្លូ១២ និងទៀន១២ តំណាងឱ្យរន្ធដោះម្តាយដែលមានម្ខាង៦”។
ចំណែកការរៀបចំបាយបត្តបូរក្នុងពិធីរាប់បាត្រឆ្លងបរិវាសកម្មនៅវត្តរុន ក្នុងឃុំរុនតាឯក ស្រុកបន្ទាយស្រី (ឆ្នាំ២០២៣) គេយកពំនូតបាយអង្ករខ្សាយធម្មតា ពូតទំហំប៉ុនបាយបិណ្ឌ (មិនកំណត់ចំនួន) រៀបក្នងថាសមួយ រួចរៀបក្នុងសាជីស្លឹកចេញមួយទៀតបន្តុបពីលើ។ នៅមាត់ថាសនោះ គេបត់ស្លឹកចេករាងស្រដៀងត្របកផ្កាឈូកសៀតជុំវិញ។ បន្ទាប់មកគេបត់កន្ទោងស្លឹកចេក៥ ដាក់លើពំនូតបាយនោះ ដោយក្នុងកន្ទោងខ្លះមានដាក់បារី ម្លូ ស្លា…។ ចំណែកឯនៅជុំវិញសាជីស្លឹកចេក គេមានដោតរមូរស្លឹកម្លូ៥ ស្លាក្រៀម៥ ហើយជាពិសេសគេឃើញមានដោតចំណិតសាច់ដូង៥ដែរ។ នៅចុងកំពូលសាជីស្លឹកចេក គេដាក់ធូប៥សសៃ ដោតទង់ក្រដាស និងលម្អដោយផ្កាចម្រុះពណ៌ ព្រមទាំងបូជាប្រាក់ភ្ជាប់ជាមួយផង។ បាយបត្តបូរនោះ គេយកទៅដាក់នៅលើតុរាប់បាត្រ។ ចំណែកឯជំនឿពាក់ព័ន្ធនឹងបាយបត្តបូរនៅទីនេះ អ្នកខ្លះពន្យល់ថាក្រោយចប់កិច្ច គេច្រើនយកបាយបត្តបូរកប់ត្រង់ដីភូមិដែលធ្លាប់ដាំដំណាំមិនបានផល ដោយជឿថានឹងធ្វើឱ្យដីនោះល្អ ដំណាំហុចផលច្រើនសមប្រាថ្នា។ សូមបញ្ជាក់ថា បរិវាសកម្មជាពិធីឱ្យព្រះសង្ឃលុបលាងទោសកំហុស ខុសវិន័យសង្ឃ ទោះដោយចេតនា ឬអចេតនាក្តី។
ដោយឡែក ចំពោះរបៀបធ្វើបាយបត្តបូរនៅក្នុងពិធីឡើងមាឃនៅភូមិបង្កោង ឃុំអំពិល ស្រុកប្រាសាទបាគង (ឆ្នាំ២០២៣) គឺគេយកបាយអង្ករខ្សាយធម្មតាដូចនៅវត្តរុន ហើយពូតជាពំនូតដុំតូចៗប៉ុនបាយបិណ្ឌ ដោយមិនកំណត់ចំនួនដែរ។ ប៉ុន្តែពំនូតបាយនោះគេចែកជាបីផ្នែក។ មួយផ្នែករៀបជុំវិញមាត់ចានរាងធំបន្តិច រួចហើយមួយផ្នែកទៀតរៀបជុំវិញមាត់ចានតូចជាមុន ហើយត្រួតលើចានធំ។ ចុងក្រោយ គឺយកពំនូតបាយមួយចំណែកខ្លះមករោយល្ងខ្មៅបន្តិច ហើយដាក់ក្នុងសាជីស្លឹកចេក បន្តុបត្រួតលើចានទាំងពីរ។ ផុតពីនោះទើបគេតុបតែងផ្កាលើពំនូតបាយតាមថ្នាក់ៗ ព្រមទាំងដោតរមូរស្លឹកម្លូ ទៀន ធូប ជុំវិញសាជីស្លឹកចេក និងលម្អផ្កានៅលើកំពូលសាជីស្លឹកចេក។ ចុងក្រោយបំផុត គេដោតកូនទង់ក្រដាសមានរាងផ្សេងៗចម្រុះពណ៌ និងបូជាប្រាក់ដាក់សៀតលើបាយបត្តបូរនោះ។ ក្នុងពេលពូតបាយបត្តបូរនៅទីនេះ គេទន្ទេញពាក្យមួយឃ្លាស្រដៀងនឹងអ្នកភូមិដូនឪ ស្រុកអង្គរធំដែរគឺ “តុនតេងក្រឡេងបុប្ផា ប៉ាក់មឿងវ៉ៃប៉ៃមឿងវ៉ា ទៀនធូបភ្ញីផ្កា ថ្វាយប៉ាក់ឌិន”។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យសង្កេត គឺអ្នកស្រុកធ្វើបាយបត្តបូរនេះក្នុងថ្ងៃចុងក្រោយនៃពិធីឡើងមាឃ ដែលមានកិច្ចរាប់បាត្រ។ បាយបត្តបូរនេះសោត គេយកទៅដាក់ខាងដើមជួររាប់បាត្រដូចនៅវត្តរុនដែរ។ ក្នុងពេលរាប់បាត្រ អ្នកមានសទ្ធាខ្លះបូជាប្រាក់សៀតលើបាយបត្តបូរនោះជាមុន ទើបដួសបាយដាក់តាមបាត្រនីមួយៗ។ អ្នកស្រុកនេះពន្យល់ថា “ការបូជាបាយបត្តបូរ គឺប្រាថ្នាឱ្យដល់ម៉ែឪយាយតា ឱ្យចេះឱ្យដឹង កុំឱ្យល្ងិតល្ងង់…”។ ចុងក្រោយបំផុត បាយនោះយកទៅឧទ្ទិសបោះចោល។
ជាសេចក្តីសង្ខេបមក បាយបត្តបូរជាគ្រឿងសក្ការៈយ៉ាងសំខាន់របស់អ្នកស្រុករស់នៅតំបន់អង្គរ ជាពិសេសអ្នកស្រុកដែលលើកមកសង្កេតខាងលើ។ របៀបនៃការរៀបចំបាយនេះ ពុំដូចគ្នាឡើយដោយខ្លះប្រើអង្ករដំណើប រាប់ចំនួនត្រឹមត្រូវ តែខ្លះប្រើបាយអង្ករខ្សាយធម្មតា ហើយមានបន្ថែមចំណិតដូង ទៀនធូប ម្លូស្លា បារីជាដើម។ រីឯជំនឿលើបាយនេះ គឺពាក់ព័ន្ធដល់ការឧទ្ធិសកុសល ដែលស្រដៀងនឹងជំនឿលើបាយបត្តបូរ ឬបាយបិណ្ឌដែលខ្មែរតែងរៀបចំក្នុងរដូវភ្ជុំបិណ្ឌដែរ។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី គំនិតស៊ីជម្រៅលើបាយបត្តបូរ គួរតែមានការសិក្សាវែងឆ្ងាយ ពិចារណាល្អិតល្អិនបន្ថែមទៀត៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
