បន្ទាប់ពីចូលឆ្នាំថ្មីរួច គេសង្កេតឃើញមានពិធីបុណ្យខ្លះបន្តប្រារព្ធឡើងនៅតាមស្រុកភូមិនានាទៅតាមទំនៀម។ ពិធីជាទំនៀមទាំងនោះ គេតែងធ្វើក្នុងចន្លោះពេលមួយបន្ទាប់ពីចូលឆ្នាំហើយមួយរយៈខ្លី ពោលគឺធ្វើមុនដំណាច់ខែចេត្រឆ្លងចូលដល់ខែពិសាខ ហើយតំបន់ខ្លះហៅជាទូទៅថាឆ្លងចូលឆ្នាំ ឬខ្លះហៅថាឆ្លងចេត្រ ឬផ្តាច់ចេត្រជាដើម។ ក្នុងខ្លឹមសារខាងក្រោម ខ្ញុំសាកល្បងរៀបរាប់យ៉ាងសង្ខេបជូនជ្រាបអំពីទំនៀមឆ្លងចូលឆ្នាំជាទូទៅ ទំនៀមសម្តែងល្ខោនខោលក្រោយចូលឆ្នាំនៅវត្តស្វាយអណ្តែត ទំនៀមទាញព្រ័ត្រថ្វាយអ្នកតាដើមសំរោងនៅស្រុកកោះធំ និងជាពិសេសទំនៀមឆ្លងចេត្រនៅភូមិនគរក្រៅ និងនៅកំពង់ក្តី (ស្រុកជីក្រែង) ខេត្តសៀមរាប។ ជាការពិតបន្ទាប់ពីការប្រារព្ធពិធីចូលឆ្នាំចប់សព្វគ្រប់ទាំងបីថ្ងៃ តាមប្រពៃណីគេតែងធ្វើពិធីសំខាន់មួយទៀតគឺ “ឆ្លងចូលឆ្នាំ” ឬអ្នកខ្លះហៅថា “ស្រង់ព្រះ”។ ជាទូទៅពិធីនេះតែងប្រារព្ធធ្វើនៅក្នុងវត្ត ហើយវត្តខ្លះតែងរៀបចំធ្វើក្នុងថ្ងៃឡើងស័កតែម្តង។ កិច្ចសំខាន់ៗក្នុងពេលនោះ គេមើលឃើញមានពីរគឺ ផ្សឹកភ្នំខ្សាច់ និងស្រង់ព្រះ។ ការផ្សឹកភ្នំខ្សាច់ គឺជាកិច្ចចាំបាច់ដែលគេជឿថាត្រូវតែធ្វើ ដ្បិតក្នុងថ្ងៃចូលឆ្នាំពុទ្ធបរិស័ទជិតឆ្ងាយបានធ្វើកិច្ចពូនភ្នំខ្សាច់ និងបំបួសភ្នំខ្សាច់ក្នុងជំនឿផ្តាច់កម្មពៀរ។ ដូច្នេះក្នុងថ្ងៃឆ្លងចូលឆ្នាំ គេត្រូវធ្វើកិច្ចផ្សឹកភ្នំខ្សាច់នោះវិញ ដ្បិតកាលដែលបំបួសភ្នំខ្សាច់គេយល់ថា ពំនូកខ្សាច់នោះគឺទុកដូចជា “វាលុកចេតិយ”។ ចំពោះពិធីស្រង់ព្រះ គឺពុំទាន់ឃើញមានសេចក្តីពន្យល់ច្បាស់លាស់ក្នុងឯកសារណាឡើយ តែពុទ្ធសាសនិកទូទៅជឿថាពិធីស្រង់ព្រះជាការលាងជម្រះនូវបាបកម្មទាំងឡាយដែលប្រព្រឹត្តិឡើងកាលពីឆ្នាំចាស់ ដើម្បីទទួលយក មកវិញនូវពរជ័យសិរីសួស្តីក្នុងឆ្នាំថ្មី ជាពិសេសជាការសុំសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើន ត្រជាក់ត្រជុំក្នុងក្រុមគ្រួសារ។ ការរៀបចំកិច្ចស្រង់ព្រះនេះសោត គេច្រើនអប់ទឹកដោយផ្កា និងគ្រឿងក្រអូបផ្សេងៗ រួចហើយកាន់សំដៅយកទៅវត្ត។ ជាទូទៅព្រះពុទ្ធបដិមាដែលគេតែងរៀបចំកិច្ចស្រង់ទឹកនោះ ច្រើនជាព្រះបដិមាក្នុងព្រះវិហារ ឬព្រះបដិមាតម្កល់លើនៅសាលាធម្មសភា ឬជាពិសេសគឺព្រះពុទ្ធបដិមាដែលពុទ្ធបរិស័ទមានជំនឿថាមានបារមីខ្លាំងពូកែជាដើម។ មុននឹងធ្វើកិច្ចស្រោចស្រពស្រង់ព្រះ លោកអាចារ្យ ឬព្រះថេរអង្គណាមួយតែងដឹកនាំធ្វើកិច្ចវន្ទាខមាទោសសិន។ បន្ទាប់មកព្រះថេរជាធំក្នុងជំនុំសង្ឃនោះនិមន្តស្រង់ព្រះ រួចហើយព្រះសង្ឃអង្គផ្សេងបន្តបន្ទាប់ ទើបពុទ្ធបរិស័ទស្រង់ជាក្រោយ។
(រូបថត៖ វត្តឧណ្ណាលោម និង វត្តគល់ទទឹង, ឆ្នាំ២០២១)
ចំពោះទំនៀមសម្តែងល្ខោនខោលក្រោយថ្ងៃចូលឆ្នាំ ប្រចាំនៅវត្តស្វាយអណ្តែត ស្ថិតក្នុងស្រុកល្វាឯម ខេត្តកណ្តាល គឺជាទំនៀមរបស់អ្នកស្រុកតែងប្រារព្ធនៅថ្ងៃសៅរ៍ នៃសប្តាហ៍ទី១បន្ទាប់ពីចូលឆ្នាំថ្មីរួច។ ការសម្តែងនេះ គឺជាកង្វល់ធំរបស់អ្នកស្រុកដែលត្រូវរៀបចំធ្វើក្នុងបរិវេណវត្ត ក្នុងន័យជា “ពិធី” (ពុំមែនជាសិល្បៈមើលលេងកម្សាន្ត) មានការចូលរូប និងបន់ស្រន់ ពោលគឺសម្តែងជាតង្វាយដល់ “អស់លោក” (អ្នកតា) និងបារមីប្រចាំវត្ត ដើម្បីបួងសួងសុំទឹកភ្លៀង។ ការសម្តែងនោះសោត គឺជាធម្មតាមានរយៈពេលបីថ្ងៃ។ ថ្ងៃទី១ ឬហៅថាថ្ងៃហោមរោង គេធ្វើកិច្ច “យាងទសមុខ” មកតម្កល់ក្នុងរោងពិធី។ បន្ទាប់មក គេធ្វើកិច្ចសំពះគ្រូ និងរាំថ្វាយបារមីក្នុងព្រះវិហារ។ ក្នុងថ្ងៃទី២ គេសម្តែងសាច់រឿងផ្សេងៗតាមការកំណត់របស់អ្នកដឹកនាំ តែនៅយប់ចុងក្រោយគេត្រូវលើកយកអន្លើ “កុម្ភកាណ៌ទប់ទឹក” មកសម្តែង ដោយជឿថាការសម្តែងអន្លើនេះនឹងនាំឱ្យស្រុកភូមិមានទឹកគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ប្រកបរបរកសិកម្ម ព្រមទាំងបានសុខសប្បាយ។
រីឯទំនៀមទាញព្រ័ត្រក្រោយថ្ងៃចូលឆ្នាំនៅក្នុងឃុំកំពង់កុង ស្រុកកោះធំ ខេត្តកណ្តាល គឺជាពិធីយ៉ាងសំខាន់របស់អ្នកស្រុកដែលប្រារព្ធថ្វាយអ្នកតាប្រចាំភូមិ (អ្នកតាដើមសំរោង)បន្ទាប់ពីចូលឆ្នាំរួចពីរឬបីថ្ងៃ។ អ្វីដែលគួរឱ្យពិចារណាក្នុងពិធីនេះ គឺការយកព្រ័ត្រដែលវេញពីផ្តៅមកទាញផ្តាច់មុខខ្ទមអ្នកតា ដោយមានព្រះសង្ឃប្រោះព្រំផង។ សូមកុំភ្លេចថាក្នុងសៀវភៅមហាសង្រ្កាន្តបុរាណៗលោកតែងហៅល្បែងទាញព្រ័ត្រជាល្បែងនក្ខត្តឫក្ស ពោលគឺពុំមែនជាល្បែងលេងល្បងកម្លាំងគ្នាយកចាញ់ឈ្នះក្នុងន័យជាកីឡាឡើយ។ រីឯការទាញព្រ័ត្រផ្តាច់មុខខ្ទមអ្នកតានេះ គេយល់ថាជានិមិត្តរូបនៃការដាច់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី ពោលគឺការបញ្ចប់វដ្តកសិកម្មចាស់ផ្តើមចូលវដ្តកសិកម្មថ្មី។
ដោយឡែក ទំនៀមឆ្លងចេត្រ ឬផ្តាច់ចេត្រនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប គឺជាទំនៀមដែលគេសម្គាល់ឃើញប្រារព្ធជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអ្នកតាដែរ។ អ្នកស្រាវជ្រាវពន្យល់ថា “ឆ្លងចេត្រ” នៅទីនេះគ្រាន់តែមានន័យថា ឆ្លងផុតពីខែចេត្រចូលទៅខែពិសាខ ដែលជាខែចាប់ផ្តើមធ្លាក់ភ្លៀង ពោលគឺខែដែលគេចាប់ផ្តើមដាស់ដីភ្ជួររាស់ជាដើម។ យ៉ាងណាក្តី អ្នកភូមិខ្លះអាចធ្វើពិធីឆ្លងចេត្រ រួចហើយស្រង់ព្រះពុទ្ធរូប ភ្ជាប់នឹងបុណ្យផ្សេងទៀតដែរដូចជាបុណ្យផ្កាប្រាក់ជាដើម។ ប៉ុន្តែជាទំនៀម បន្ទាប់ពីចប់ចូលឆ្នាំប្រហែលកន្លះខែ ភូមិភាគច្រើនស្ថិតនៅជុំវិញតំបន់អង្គរតែងធ្វើបុណ្យឆ្លងចេត្រនៅសាលាបុណ្យ ឬសាលាឆទានក្នុងភូមិនិងនិមន្តព្រះសង្ឃឆាន់ក្នុងថ្ងៃបញ្ចប់។ ក្នុងថ្ងៃបញ្ចប់ ឬថ្ងៃឆ្លងនោះ អ្នកភូមិរៀបចំទឹកអប់លាយរមៀត និងផ្កាភ្ញីសម្រាប់ស្រង់ព្រះ។ ឧទាហរណ៍មួយក្នុងរូបខាងក្រោមនេះ គឺជាពិធីឆ្លងចេត្រនៅភូមិនគរក្រៅ ដែលគេប្រារព្ធនៅសាលាឆទានក្នុងភូមិ (ឆ្នាំ២០១៤)។ ក្នុងពិធីនោះ នៅរសៀលថ្ងៃសូត្រមន្ត គេមានពូនភ្នំខ្សាច់ជាធម្មតាដូចថ្ងៃចូលឆ្នាំនៅវត្តដែរ។ លុះព្រឹកឡើងថ្ងៃឆ្លង គេធ្វើកិច្ចផ្សឹកភ្នំខ្សាច់ និមន្តព្រះសង្ឃឆាន់ រួចទើបធ្វើកិច្ចស្រង់ព្រះ និងស្រង់ទឹកជូនចាស់ទុំក្នុងភូមិ។ ផុតពីនោះ អ្នកភូមិនាំគ្នាដង្ហែផ្កាប្រាក់ទៅប្រគេព្រះសង្ឃ និងធ្វើកិច្ចស្រង់ព្រះនៅវត្តទេពប្រណម្យ ស្ថិតក្នុងបរិវេណប្រាសាទអង្គរធំ។
ចំណែកឯឧទាហរណ៍មួយទៀត គឺទំនៀមទាញព្រ័ត្រផ្តាច់ចេត្រ (ឬឆ្លងចេត្រ) នៅស្ពានកំពង់ក្តី ស្ថិតក្នុងស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ ក្នុងទំនៀមនេះ គេឃើញមានកិច្ចពីរគឺ សែនព្រេនថ្វាយភ្លេងនៅខ្ទមអ្នកតា “តាគង់” និងទាញព្រ័ត្រលើស្ពានកំពង់ក្តី ដែលជាស្ពានបុរាណ (ស.វ.ទី១២)។ ចំពោះកិច្ចថ្វាយភ្លេងនៅទួលអ្នកតា គឺដើម្បីបួងសួងសុំសេចក្តីសុខ សុំឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់ល្អ។ បន្ទាប់មកគេនាំគ្នាកាន់ចប រនាស់ (រនាស់ដៃ) ធ្វើជាកាប់រាស់ដីក្បែរខ្ទមអ្នកតា ដោយអ្នកខ្លះដើរតាមក្រោយព្រាចគ្រាប់ពូជផង (រូបលេខ១២)។ កិច្ចចុងក្រោយ គេនាំគ្នាទាញព្រ័ត្របីដងនៅមុខខ្ទមអ្នកតា ទើបនាំគ្នាទៅធ្វើកិច្ចនៅលើស្ពាន។ កិច្ចដំបូងនៅទីនេះ គេនាំគ្នាសូត្រនមស្ការមុខក្បាលនាគបង្កាន់ដៃស្ពាន។ បន្ទាប់មកទើបគេសែនព្រេនថ្វាយភ្លេងបីបទ។ ចុងក្រោយ អ្នកស្រុកនាំគ្នាទាញព្រ័ត្រលើស្ពាននេះម្តងទៀតជាកិច្ចបញ្ចប់។ សូមបញ្ជាក់ថា ពិធីឆ្លងចេត្រនៅទីនេះពុំឃើញមានកិច្ចពាក់ព័ន្ធនឹងព្រះសង្ឃដូចបណ្តាភូមិផ្សេងឡើយ។
សរុបសេចក្តីមក បើមិននិយាយពីពិធីស្រង់ព្រះឆ្លងចូលឆ្នាំតាមវត្តដែលប្រារព្ធជាទូទៅ គេឃើញាទំនៀមខ្លះៗក្រោយថ្ងៃចូលឆ្នាំបញ្ចប់ទៅថ្មីៗប្រារព្ធនៅតាមភូមិស្រុកនីមួយៗដែលលើកមកបង្ហាញខាងលើនេះ គឺមានលក្ខណៈពិសេសទីទៃពីគ្នាគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍សិក្សាស្រាវជ្រាវវែងឆ្ងាយតទៅមុខ។ ន័យជាធំនៃពិធីទាំងនោះ ភាគច្រើនពាក់ព័ន្ធនឹងជំនឿនៃការបន់ស្រន់សុំទឹកភ្លៀង សម្រាប់រដូវកសិកម្មថ្មីក្នុងខែពិសាខ ដែលរាប់ជាដើមឆ្នាំនៃការធ្វើស្រែចម្ការ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
៦ អាំង ជូលាន ២០១០-២០១១: ៣២-៣
