នៅក្នុងតំបន់ការពារធម្មជាតិព្រៃឡង់មានប្រាសាទចំនួន០៥ ត្រូវបានចុះបញ្ជីសារ ពើភណ្ឌ ដោយក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ រួមមាន៖ ប្រាសាទត្រពាំងប្រើស ប្រាសាទ ស្នងអន ប្រាសាទកំណប់សេអារ្យ និងប្រាសាទកំណប់នាងពៅ ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីខេត្ត កំពង់ធំ និងប្រាសាទបន្ទាយសៀមកាត់សក់ ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីខេត្តក្រចេះ។ សម្រាប់អត្ថបទខ្លីនេះ ខ្ញុំសូមរៀបរាប់តែប្រាសាទត្រពាំងប្រើសមួយប៉ុណ្ណោះ ដោយសារប្រាសាទនេះមានស្ថានភាព ល្អនៅឡើយ រីឯប្រាសាទផ្សេងទៀតបានបាក់រលំស្ទើរតែទាំងស្រុង។
ប្រាសាទត្រពាំងប្រើស មានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភ្នំជី ក្នុងភូមិតាយ៉ង ឃុំសុចិត្រ ស្រុកសណ្តាន់ ខេត្តកំពង់ធំដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ១៦០គីឡូម៉ែត្រ ពីទីរួមខេត្តកំពង់ធំ ហើយស្ថិតនៅត្រង់ និយាមកាលេខ WGS84-569727, 1421620។ ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅប្រាសាទនេះបាន យើងត្រូវធ្វើដំណើរចេញពីទីរួមខេត្តកំពង់ធំឆ្ពោះទៅទីប្រជុំជន ឃុំទំរីង នៃស្រុកសណ្តាន់ ដោយបន្តដំណើរទៅដល់ឃុំសុចិត្រ និងបន្តដំណើរទៅមុខទៀតដោយ ជិះម៉ូតូចូលក្នុងព្រៃជ្រៅប្រមាណ១៥គីឡូម៉ែត្រទើបដល់ប្រាសាទនេះ។ ម្យ៉ាងទៀតផ្លូវធ្វើ ដំណើរទៅដល់ប្រាសាទនេះ មានការលំបាកខ្លាំងណាស់ ជាពិសេសនៅរដូវវស្សា ដោយ យើងចាំបាច់ត្រូវមានអ្នកភូមិជាអ្នកនាំផ្លូវជៀសវៀងការវង្វេងក្នុងព្រៃ។
ប្រាសាទត្រពាំងប្រើស ធ្លាប់មានការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាច្រើនដោយជនជាតិបារាំង ដូចជា លោក Lunet De Lajonquire (ឆ្នាំ១៩០២), លោក M. Dufosse (ឆ្នាំ១៩១៨), លោក Henri Parmetier (ឆ្នាំ១៩៣៥)។ល។ ដោយសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅលើសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម សិល្បៈ និងបានចុះបញ្ជីសារពើភណ្ឌប្រាសាទ។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០០៨ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ សហការជាមួយសាលាបារាំងចុងបូព៌ា បានចុះសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងបាន ធ្វើបញ្ជីសារពើភណ្ឌទៅលើប្រាសាទនេះឡើងវិញ។ បច្ចុប្បន្ននៅ ជុំវិញបរិវេណប្រាសាទ អ្នកស្រុកបានសាងជាអាស្រមសំណង់ស្រាលមួយចំនួន តែពុំឃើញមាន ព្រះសង្ឃគង់នៅ ទីនោះទ្បើយ។ ដោយឡែកនៅទិសខាងកើតនៃប្រាសាទមានត្រពាំងធំមួយដែលអ្នកស្រុក តែងហៅថា “ត្រពាំងប្រើស” ដោយសារឈ្មោះត្រពាំងនេះហើយ ដែលជាមូលហេតុធ្វើឱ្យ អ្នកស្រុកហៅប្រាសាទនេះតៗគ្នាថា “ប្រាសាទត្រពាំងប្រើស”។
ប្រាសាទត្រពាំងប្រើស ជាប្រាសាទមានតួប៉មចំនួនបី រត់ជាជួរពីទិសពាយព្យទៅ អាគ្នេយ៍ សាងអំពីឥដ្ឋ បែរមុខទៅទិសឦសាន។ បើយើងពិនិត្យលើតួប៉មទាំងបី គឺមានរាង បួនជ្រុងទ្រវែង ក្នុងនោះតួប៉មកណ្តាលមានប្រវែងបណ្តោយ ៧.២០ម៉ែត្រ, ទទឹង ៥.៦០ម៉ែត្រ និងកម្ពស់ ១២ម៉ែត្រ ហើយតួប៉មនៅអមសងខាងមានប្រវែង ស្មើៗគ្នាដែលមានប្រវែង បណ្តោយ ៦.៣០ម៉ែត្រ, ទទឹង ៥.៩០ម៉ែត្រ និងកម្ពស់ ១២ម៉ែត្រ។ ក្នុងចំណោមតួប៉មទាំង បីនេះ តួប៉មកណ្តាលនៅមានសភាពល្អប្រសើរច្រើន ដោយតួប៉មពីរទៀតមានសភាព ទ្រុឌទ្រោមខ្លាំង ដោយសារអាយុកាលនៃប្រាសាទ និងមានជនខិលខូចបានមកជីកបំផ្លាញ រុករកវត្ថុបុរាណដែលជាហេតុធ្វើឱ្យរចនាសម្ព័ន្ធរបស់បា្រសាទ ស្ទើរតែទាំងស្រុងបានបាក់រលំ។ តួប៉មទាំងបីនៃប្រាសាទសុទ្ធតែមានទ្វារចូលនៅទិសឦសាន ហើយមានទ្វារបញ្ឆោតនៅ ទិសផ្សេងទៀត ដែលទ្វារបញ្ឆោតនីមួយៗមានការលម្អជាក្បាច់រចនាផ្សេងៗ។ នៅផ្នែកខាង ក្នុងតួប៉មពាយព្យ យើងបានប្រទះឃើញផ្តែរទ្វារមួយបានរលំធ្លាក់ចែកជាបួនបំណែកដែល មានលម្អជាក្បាច់រុក្ខជាតិផ្សេងៗមានលក្ខណៈជាសិល្បៈរចនាបថកំពង់ព្រះ។ បើទោះបី ប្រាសាទនេះ មានលក្ខណៈទ្រុឌទ្រោមក៏ពិតមែន តែផ្នែកខ្លះនៃតួប៉មទាំងបីអាចឱ្យយើង នៅមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់អំពីសិល្បៈនៃការឆ្លាក់ហោជាងនៃប្រាសាទ ដែលគេលម្អហោជាង ជារាងដូចក្រចកសេះ និងផ្នែកខាងក្នុងមានចម្លាក់រាងដូចត្រីកោណចំនួនបី តម្រៀបគ្នា។ ហោជាងរបៀបនេះ ដូចគ្នាស្ទើរទាំងស្រុងជាមួយហោជាងនៅប្រាសាទព្រះធាតុព្រះស្រី នៅក្នុងស្រុកកំពង់លែង ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ រីឯសសរពេជ្រនៅប្រាសាទនេះ យើងរកឃើញ គល់សសរចំនួនពីរបំណែកដែលគេយកមកទុកក្នុងសាឡុំមួយនៅខាងមុខប្រាសាទ ហើយ គល់សសរពេជ្រនេះក៏មានលម្អជាក្បាច់ផ្សេងៗ ស្ទើរដូចនឹងសសរពេជ្រនៅប្រាសាទភូមិ ប្រាសាទ ក្នុងស្រុកសន្ទុក ខេត្តកំពង់ធំ។ ចំណែកសសរផ្អោបគេគ្រាន់លម្អជាក្បាច់តិចតួចនៅគល់សសរប៉ុណ្ណោះ ហើយតួសសរផ្អោបទាំងមូលមិនមានលម្អអ្វីឡើយ។
បើទោះបីជាប្រាសាទនេះ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមបន្សល់នៅសិលាចារឹកអ្វីក៏ពិតមែន តែក្នុងការសិក្សាប្រៀបធៀបកំណត់អាយុកាលសាកល្បងនៃប្រាសាទនេះ ពុំមានការលំបាក នោះឡើយ ដ្បិតទម្រង់ស្ថាបត្យកម្ម និងសិល្បៈនៃប្រាសាទត្រពាំងប្រើស មានលក្ខណៈ ស្រដៀងទៅនឹងប្រាសាទដែលស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថកំពង់ព្រះ នាសតវត្សរ៍ទី៨ នៃគ្រឹស្ត សករាជ។ ជាងនេះទៅទៀត អ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់នោះគឺ ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយ ពីក្រុងសម្ភុបុរឡើយ ពោល គឺស្ថិតនៅទិសខាងលិច មានចម្ងាយត្រឹមតែ ៣០គីឡូម៉ែត្រ ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រុងសម្ភុបុរ គឺជាអតីតក្រុងបុរាណរបស់ខ្មែរមួយនាដើមសតវត្សរ៍ទី៨ ដល់ចុង សតវត្សរ៍ទី៨ ដែលគ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រចំនួនបួនអង្គ គឺចាប់ផ្តើមដំបូងដោយ ព្រះបាទឥន្រ្ទលោក ហើយស្នងរាជដោយក្សត្រីចំនួនបីអង្គទៀតមានព្រះនាមថា នីពេន្រ្ទ ទេវី, ជយេន្រ្ទ—-ភា, ជេស្ថារ្យ ហើយសន្តិវង្សនេះមិនចំណុះឲ្យសន្តិវង្សខ្មែរកណ្តាលដែល គ្រប់ដោយព្រះនាងជ័យទេវីឡើយ។ ឈ្មោះក្រុង “សម្ភុបុរ” បានក្លាយទៅជាឈ្មោះស្រុក មួយនៃរដ្ឋបាលខេត្តក្រចេះគឺ “ស្រុកសំបូរ” ដ្បិតពាក្យសម្ភុបុរ គឺជាពាក្យសំស្រ្កឹតដែលមាន ន័យថាក្រុងនៃព្រះឥសូរ តែខ្មែរយើងមិនទម្លាប់អានស្រះខ្លីនោះឡើយ ក៏ក្លាយជាអានថា “សំបូរ” ដូចសព្វថ្ងៃនេះទៅ។ ប្រការនេះ នាំឱ្យយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រាសាទត្រពាំង ប្រើស ទំនងសង់ឡើងនៅរវាងសតវត្សរ៍ទី៨ ក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រីអង្គណាមួយនៅក្នុងចំណោម បីអង្គនេះ (ព្រះនាងនីពេន្រ្ទទេវី, ព្រះនាងជយេន្រ្ទ—-ភា, ព្រះនាងជេស្ថារ្យ) ដែលជា មហាក្សត្រគ្រប់គ្រងនៅក្រុងសម្ភុបុរ ដ្បិតស្ថាបត្យកម្ម សិល្បៈ មានលក្ខណៈដូចគ្នាខ្លាំងជាមួយបណ្តាប្រាសាទនៅក្នុងសម្ភុបុរ (ស្រុកសំបូរ ខេត្តក្រចេះ) ដូចជា ប្រាសាទព្រះធាតុ ក្វាន់ពីរ ហើយក៏ស្រដៀងប្រាសាទនៅខេត្តកំពង់ធំ និងកំពង់ឆ្នាំងដូចជា ប្រាសាទភូមិ ប្រាសាទ ប្រាសាទសក្ល ប្រាសាទព្រះស្រី ។ល។ ពោល គឺត្រូវគ្នានឹងសិល្បៈខ្មែរក្នុងរចនាប ថកំពង់ព្រះ ស.វ.ទី៨ នៃគ.ស.។
អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វ៉ាលី
