គំនូរនៅតាមរូងភ្នំ ជញ្ជាំងថ្ម ត្រូវបានរកឃើញជាច្រើនកន្លែងនៅលើពិភពលោក ដូចជានៅអាហ្វ្រិច អ៊ឺរ៉ុប អាមេរិក អូស្ត្រលី និងអាស៊ីជាដើម ។ គំនូរត្រូវបានមនុស្សប្រើប្រាស់ជាយូរណាស់មកហើយ ដូចជានៅរូងភ្នំ Lascaux ប្រទេសបារាំង ដែលមានអាយុកាលចន្លោះ ៣៥០០០ឆ្នាំ-១០០០០ឆ្នាំ ដែលជាសិល្បៈគំនូរក្នុងរូងភ្នំដ៏ចំណាស់ ។ ក្នុងនោះក៏មានការសិក្សាពីតំបន់អាស៊ីផងដែរ ដូចជានៅប្រទេសថៃដែលមានបង្ហាញអំពីគំនូរពណ៌ក្រហមក្នុងរូងភ្នំ បង្ហាញអំពីមនុស្ស បាញ់ព្រួញ សត្វឆ្កែ ដែលគេកំណត់អាយុចន្លោះ៤០០០ មក២៥០០ ឆ្នាំមុនបច្ចុប្បន្ន។ នៅប្រទេសកម្ពុជាក៏បានរកឃើញមាននៅ២តំបន់ គឺនៅតំបន់ភ្នំក្រវាញ និងតំបន់ភ្នំគូលែន។ ភ្នំគូលែនត្រូវបានរកឃើញគំនូរប្រភេទនេះ ចំនួន៨ទីតាំងរួចមកហើយ និងអាចមានទីតាំងផ្សេងទៀតដែលយើងពុំទាន់រកឃើញ ដ្បិតទីតាំងនេះមានស្ថានីយបុរាណខ្លះនៅអាថ៌កំបាំងនៅឡើយ។
ភ្នំក្រវាញជាតំបន់ជួរភ្នំមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលលាតសន្ធឹងក្នុងខេត្តមួយចំនួន ដូចជាខេត្តបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ កោះកុង កំពង់ឆ្នាំង កំពង់ស្ពឺ ព្រះសីហនុ កំពត។ តំបន់នេះជាតំបន់ភ្នំ ព្រៃឈើ និងជីវចម្រុះដែលនៅមានអាថ៌កំបាំងជាច្រើន។ តាមរយៈផែនទីភូគព្តសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាតំបន់នេះ ជាតំបន់ដែលស្ថិតនៅក្នុង ស័កទី២ ក្នុងសម័យ Jurassic និងCretaceous។ តំបន់នេះមានប្រជាជនរស់នៅតិចតួច ពិសេសគឺជនជាតិភាគតិច ដូចជាជនជាតិសួយ ជនជាតិព័រ ជងជាដើម។ បច្ចុប្បន្ននេះប្រជាជនបានចំណាកស្រុកផ្លាស់ប្តូរទីកន្លែងរស់នៅ កន្លែងខ្លះបានបាត់បង់ព័ត៌មានស្ទើរទាំងស្រុងដូចជា ប្រពៃណីវប្បធម៌ជាដើម។ ល្អាងគំនូរ ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ឧទ្យាជាតិក្រវាញកណ្តាល ខាងត្បូងភូមិកាណម ឃុំរការ ស្រុកក្រវាញ ប្រមាណ៤០គ.មពីទីរួមស្រុក មានចំនុច និយាមការ X: 370531 Y: 1338553 ។ ការធ្វើដំណើរទៅកាន់តំបន់នោះមានការលំបាកខ្លះ ក្រុមការងារបានចុះទៅពិនិត្យ ១៥-១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១។ ល្អាងគំនូរ(នៅភ្នំគូលែនហៅថាពើង) ដែលមានដុំថ្មធំមួយគ្របពើលើ ហើយផ្នែកខាងក្រោមអាចជ្រកភ្លៀងបាន ឬរស់នៅបាន។ ថ្មនេះមានទំហ៊ំប្រមាណ៤គុណ និង៥ម៉ែត្រ(រូបលេខ១)។ ដោយរូបគំនូរទាំងឡាយស្ថិតនៅផ្នែកពិដាននៃថ្មខាងលើ និងមានបំណែកថ្មមួយដុំទៀតនៅផ្នែកខាងក្រោម ដែលមានស្លាកកស្នាមពណ៌ដីលែងនៅលើនោះផងដែរ។
រូបលេខ១
ស្ថានភាពគំនូរ គូរដោយពណ៌ក្រហម មានសភាពរលប់ដោយសារអាយុកាលហើយកន្លែងខ្លះអាចមើលយល់ ខ្លះពិបាកយល់។ ការគូរនៅមានលក្ខណៈសាមញ្ញ បង្ហាញអំពីមនុស្សជិះដំរី សត្វព្រៃផ្សេងៗ និងសម្ភារៈមួយចំនួនដូចខាងក្រោម៖
មនុស្សជិះដំរី
រូបលេខ២ ផ្នែកខាងស្តាំបង្ហាញអំពីមនុស្សម្នាក់ជិះដំរី។ រូបលេខ៣ ជារូបខាងឆ្វេងនៃរូបលេខ២ ជារូបមនុស្ស៣នាក់ជិះដំរី ដែលស្ថិតនៅលើជញ្ជាំងបញ្ឈរ។ រូបលេខ៤ជារូបដែលគូរលើពិដានថ្មជារូបតូចៗ មានមនុស្ស៤នាក់ដែលបង្ហាញពីសកម្មភាពតោងបន្តគ្នា ចំនុចជាការចាប់អារម្មណ៍មួយដែលអាចគិតថាវាគួរមានទំនាក់ទំនងនឹងការទាក់ដំរី។ រូបលេខ៥-៦ បង្ហាញពីមនុស្សម្នាក់ជិះដំរី ដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុមនៃពពួកសត្វព្រៃមួយចំនួន ព្រមទាំងអាចមានរូបដំរីផ្សេងទៀតផងដែរ។ ក្នុងគំនូរប្រភេទនេះពេលខ្លះមានការលំបាកនៅក្នុងការកំណត់ថាតើពួកគាត់កំពង់ធ្វើអ្វី? នេះអាចជាសកម្មភាពទៅបរបាញ់សត្វ ឬយ៉ាងណា?
រូបលេខ២ 
រូបលេខ៣
រូបលេខ៤ 
រូបលេខ៥ 
រូបលេខ៦
សត្វព្រៃ
ដែលមានក្នុងគំនូរមានការលំបាកក្នុងការកំណត់អត្តសញ្ញាណ តែយើងយល់ទៅតាមទម្រង់ ភាគច្រើនជាពពួកឈ្លូស ប្រើស ក្តាន់ជាដើម ដែលត្រូវបានគូរមានចំនួនច្រើន និងមានទំហ៊ំតូចៗប្រមាណ១០ស.ម។ តាមរយៈរូបលេខ៧ នេះគឺរូបដែលបង្ហាញពីពពួកឈ្លូស ប្រើស ក្តាន់ ដែលគូរមានបញ្ច្រាសគ្នា នៅផ្នែកកណ្តាលហាក់មានសត្វដំរីមួយក្បាលផងដែរ។ រូបលេខ៨-៩ ហាក់ជាពពួកសត្វគោ ឬទន្សោង ឬខ្ទីង។ រូបលេខ១០ យើងអាចយល់ថាជាជាប្រភេទពពួកប្រើស ឬក្តាន់ ដោយហេតុថាវាមានស្នែងបែកចេញពីគ្នា។ ចំពោះរូបលេខ១១ អាចជាពពួកឈ្លូស ឬប្រភេទសត្វណាមួយ តែក្នុងនោះផងដែរក៏ហាក់ដូចជាមានរូបមនុស្សកំពង់ចាប់សត្វនោះ។
រូបលេខ៧ 
រូបលេខ៨
រូបលេខ៩ 
រូបលេខ១០ 
រូបលេខ១១
សម្ភារៈប្រើប្រាស់
នៅក្នុងរូបគំនូរទាំងនេះ តាមរយៈសកម្មភាព ដូចជារូបលេខ១៤ ត្រង់ចំនុចរង្វង់រូបខាងស្តាំជាហ្មរដំរី ដែលដាំកាន់កង្វេរ។ រង្វង់ខាងឆ្វេង រូបមនុស្សទី២ទាញអ្នកទី៣ដែលក្នុងដៃមានកាន់ជារបស់អ្វី១? អាចចាធ្នូ កាំបិតផ្គាក់? សម្រាប់រូបគំនូរលេខ១២ និងលេខ១៣ អាចជារូបនង្គ័ល តាមរយៈរូបនេះអាចយល់បានថា ការប្រើកង្វេរ និងនង្គ័ល មានន័យថាមនុស្សចេះប្រើប្រាស់លោហៈ និងចេះធ្វើកសិកម្មអចិន្ត្រៃ។
រូបលេខ១២ 
រូបលេខ១៣
ជនជាតិដែលរស់នៅតំបន់នោះ ភូមិកាណម ជនជាតិព័រ គាត់រស់នៅតំបន់ក្រវាញ តែត្រូវបានផ្លាស់ផ្តូរក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ មាន៤គ្រួសារត្រលប់មករស់នៅភូមិនេះវិញ។ ពួកគាត់នៅគោរពចំពោះល្អាងគំនូរ ដោយឃើញមានកន្លែងដាក់ក្រឡដាក់ឆ្អឹង និងម្ឈូសបុរាណ ក្នុងតំបន់នេះដែរ។ ក្រុមស្រាវជ្រាវមួយក្រុមដែលធ្លាប់សិក្សានៅតំបន់នោះ ក៏បានបង្ហាញពីវត្តមានរបស់វត្ថុប្រើប្រាស់ ពីយុគថ្មរំលីង យុគលោហៈ ពាងសម័យអង្គរ សម័យកណ្តាល និងបន្តមកក្រោយទៀត។ ថ្មីៗតាមរយៈលោក ឡាម៉ូ ដែលជាអ្នកថតរូបគាត់ក៏បានបង្ហាញពីទីតាំងមួយ ដែលមានក្រឡដាក់ឆ្អឹង និងមានស្លាកស្នាមគំនូរនៅពិដានរូងភ្នំនៅ រូងជំនាង គ្រាន់តែមើលមិនយល់ និងនៅសល់ស្លាកស្នាមតិចតួចពេក ក្នុងភូមិសាស្ត្រខេត្តកោះកុង ក្នុងតំបន់ភ្នំក្រវាញផងដែរ។ ក្នុងរាជព្រះអង្គច័ន្ទរាជា ក្នុងអំឡុងស.វទី១៦គ.ស ជនជាតិដែលរស់នៅតំបន់ក្រវាញនោះគឺមានទំនាក់ទំនងច្រើន ដូចជាការទាក់ដំរី។ ចំពោះអាយុកាលគឺមិនទាន់ច្បាស់លាស់នោះទេ តែតាមរយៈរូបយើងអាចយល់ថា ពួកគាត់ចេះប្រើប្រាស់លោហៈធ្វើកសិកម្មអចិន្ត្រៃ ចិញ្ចឹមសត្វរួចទៅហើយ។ អាចអាយុកាលស្ថិតនៅចន្លោះ រវាងយុគលោហៈ បន្តមកសម័យកណ្តាល។
————————————–
Cave painting at Phnom Kravanh
Cave painting found in Africa, Europe, America, Australia and Asia. The oldest cave painting was found in Lascaux, France, about 35000-10000 BC. In Asia such as Thailand, there are red paintings of a hunter with a bow and a dog that could be dated to 4000-2500 BC. In Cambodia, cave paintings were found in two places, Phnom Kravanh and Phnom Kulen. So far, there are eight locations of a cave painting found in Phnom Kulen.
Phnom Kravanh runs across Battambang, Porsat, Koh Kong, Kampong Chhnang, Kampong Speu, Preah Sihanouk and Kampot province. Based on the geological map, the area of Phnom Kravanh is listed in the Jurassic and Cretaceous periods. It has a little number of people, and most of them are minorities of Souy and Por.
Cave painting at Phnom Kravanh is located in Kanom village, Rokar commune and about 40 Km from the central. It is in coordinate, X:370531 and Y:1338553.
The painting at Phnom Kravanh has been painted on the ceiling of the cave, with a dimension of 4 by 5 meters. Besides, there is a block of stone on the floor that also have some traces of red or ochre painting. Among all, some paintings are in ruin state, which hardly to read. However, some significant paintings could give a lot of information.
Men on the elephant
There are scenes that show the activities of the man and elephant. One scene shows a man on an elephant (Fig.2). Another scene next to that show 3 men on an elephant (Fig.3). Also, there are 4 men are holding each other on the back of an elephant (Fig.4). The last one shows two men on the back of an elephant who is standing among other wild animals (Fig.5-6). These scenes could be difficult to interpret. However, it could be a hunting scene.
Wild animals
Generally, there are four-legged animals that have been drawn on the wall, but generally in small size of about 10cm. Most of them are fallow deer and deer. (Fig.7) shows an elephant stands between fallow deer and deer. (Fig.8-9) show the cow or wild cow. (Fig.10) indicates fallow deer or deer based on the type of horns. (Fig.11) shows the fallow deer or another four-legged animal that could be a hunting scene.
The tools
There is a scene of an elephant trainer who holds a tool to train the elephant (Fig.12). Next to that, men are pulling each other, and one of them holds something that might be a bow or a knife. (Fig.13) could be a plough. Significantly, these images could be suggested that people know how to use metal tools or do agriculture.
អត្ថបទដោយ៖ លោក លឹម វណ្ណច័ន្ទ
