វត្តកូនសត្វ ឬហៅតាមឈ្មោះថ្មីថាវត្តគិរីសោភា ស្ថិតក្នុងឃុំកូនសត្វ ស្រុកទឹកឈូ ខេត្តកំពត។ នៅក្នុងបរិវេណវត្ត មានសំណង់ព្រះវិហារបុរាណ សង់លើកូនទួលដែលមានស្រះទឹកព័ទ្ធជុំវិញ មានតែច្រកចូលនៅទិសខាងលិចប៉ុណ្ណោះ។ បើផ្អែកតាមសំណេរចារនៅលើហោជាងឱ្យដឹងថា ព្រះវិហារវត្តនេះកសាងឡើងក្នុងរវាងពុទ្ធសករាជ២៥០២ ត្រូវនឹងគ្រិស្តសករាជ១៩៥៩ ពោលគឺជាស្ថាបត្យកម្មបុរាណមួយទៀតក្នុងខេត្តកំពត បន្ទាប់ពីព្រះវិហារវត្តកោះផ្តៅ ដែលស្ថិតក្នុងស្រុកកំពង់ត្រាច។ ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វ ជាសំណង់បែបបុរាណតូចច្រឡឹង រចនាលម្អប្រកបដោយក្បូរក្បាច់យ៉ាងល្អវិចិត្រ។ ព្រះវិហារនេះ ជាទម្រង់វិហារជហ្វាបួន សង់នៅលើខឿនកម្ពស់ប្រហែលជាងកន្លះម៉ែត្រ មានបង្កាន់ដៃព័ទ្ធជុំវិញ។ រចនាសម្ព័ន្ធផ្នែកខាងក្រោមព្រះវិហារ គឺជាជញ្ជាំង និងឥដ្ឋបូកកំបោរបាយអ ហើយគ្រឿងបង្គុំផ្នែកខាងលើជាឈើ។
ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វជាប្រភេទវិហារជហ្វាបួន មានលំនាំស្ថាបត្យកម្មដូចវិហារបុរាណតាមបណ្តាខេត្តនានា ដែលគេសង្កេតឃើញនិយមសាងសង់នៅក្នុងរវាងមួយសតវត្សមុន។ ស្ថិតនៅតំបន់ជុំវិញនេះគេឃើញថា ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វ ក៏មានលក្ខណៈស្ទើរប្រហាក់ប្រហែលនឹងព្រះវិហារវត្តកោះផ្តៅ (ឆ្នាំ១៩៣២) និងព្រះវិហារវត្តព្រៃតាកុយ (ឆ្នាំ១៩៣៥) ស្ថិតក្នុងខេត្តកែបដែរ។
ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វ មានជណ្តើរឡើងទាំងបួនទិស ដោយនៅផ្នែកខាងមុខនិងខាងក្រោយមានជណ្តើរម្ខាងពីរ ហើយនៅផ្នែកចំហៀងទាំងសងខាងមានជណ្តើរពីរដែរ។ ព្រះវិហារនេះ គេសង់រៀបជញ្ជាំងជាប់នឹងរបៀង ពោលគឺពុំមានល្វែងបាំងសាច។ ជញ្ជាំងខាងមុខមានទ្វារចូលពីរ និងជញ្ជាំងខាងក្រោយមានទ្វារចូលពីរ រីឯនៅជញ្ជាំងចំហៀងទាំងសងខាងក៏មានទ្វារម្ខាងពីរ អមដោយបង្អួចតូចៗជុំវិញចំនួន១២។ នៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្រៅនៃវិហារនេះ ជាជញ្ជាំងលាតពុំមានរចនាលម្អអ្វីឡើយ។
ដូចបានបញ្ជាក់មកខាងដើមស្រេចហើយថា ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វជាប្រភេទវិហារបុរាណជហ្វាបួន។ ព្រះវិហារនេះ ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ ហើយស្លាបដំបូលទាំងសងខាងមានជម្រាលចុះបីថ្នាក់ តែនៅត្រង់ចុងដំបូលផ្នែកកណ្តាល គេធ្វើឱ្យហើបខ្ពស់បន្តិច។ នៅលើព្រំដំបូល គេឃើញមានក្បាច់មួយជួររត់ត្រង់ហៅថា “នាងច្រាល” ហើយនៅត្រង់ចំណុចកណ្តាលគេលម្អដោយកំពូលម៉ិត ឬខ្លះហៅថាកំពូលព្រំ។ ត្រង់កំពូលព្រំនេះ គេបំពាក់ក្បាច់រចនាពីលោហៈខ្វែងគ្នាជាបួន និងមានក្បាច់ភ្ញីភ្លើងត្រង់ចុងលោហៈទាំងនោះផង។ រីឯនៅត្រង់ចែងដំបូលនីមួយៗ គឺជាក្បាច់នាគដងក្តារសណ្តូកចុះមកដល់រងស្បូវ។ ចំពោះក្បាច់រងស្បូវនៃព្រះវិហារនេះ គេសង្កេតឃើញប្លែកគ្នាទាំងបីថ្នាក់ ពោលគឺក្បាច់រំយោល (ថ្នាក់ក្រោម) ក្បាច់ត្របកឈូក (?) (ថ្នាក់កណ្តាល) និងរងស្បូវរចនាជារូបមនុស្សប្រណម្យ (ថ្នាក់លើបំផុត)។
ចំពោះហោជាងទាំងពីរនៃព្រះវិហារវត្តកូនសត្វ គេសង្កេតឃើញមានក្បាច់លម្អ និងព័ត៌មានសំខាន់គួរឱ្យកត់សម្គាល់។ ហោជាងទាំងពីរនេះ គេចាក់ជាបេតុង ភ្ជាប់ទៅនឹងធ្នឹមតែម្តង ពោលគឺពុំមែនជាហោជាងឈើ ឬរៀបឥដ្ឋឡើយ។ ក្បាច់លម្អលើហោជាងខាងកើត ជាសទ្ធារបស់ តា ឈុន និង ហ៊ុន ហ៊ន ដែលរួមប្រាក់ជាមួយគ្នាបាន១១២០រៀល។ ហោជាងនេះ ធ្វើក្នុងឆ្នាំច ដោយស្នាដៃជាងឈ្មោះ “ពិន”។ ក្បាច់លម្អលើហោជាង មានលក្ខណៈជាចង្វាយបំបែកចេញមាត់ព្រះកាល(?)។ ចុងចង្វាយក្បាច់ខាងក្រោម ផ្នែកខាងឆ្វេងមានរូបយក្សកាន់កនាគ(?) ផ្នែកខាងស្តាំជារូបហនុមានកាន់កនាគ(?)។ រីឯចុងចង្វាយក្បាច់ផ្សេងៗ នៅផ្នែកខាងលើខ្លះជារូបផ្កាក្រពុំ ខ្លះជារូបផ្ការីកជាដើម។ ចំណែកហោជាងខាងលិច ក៏មានលំនាំប្រហាក់ប្រហែលនឹងក្បាច់ហោជាងខាងកើតដែរ។ ហោជាងនេះ ជាសទ្ធាលោកយាយ យង (ម៉ា យង?) ក្នុងទឹកប្រាក់១១២០រៀល ហើយកសាងក្នុងឆ្នាំកុល (កុរ) ដោយស្នាដៃជាង “ឆាយ”។
ដោយឡែក នៅផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារ គេឃើញមានសសរបេតុងមូលពីរជួរអមសងខាងល្វែងគ្រឹះ ទ្រពិតានបេតុងនៅផ្នែកខាងលើ។ ពិតាននេះ គេពុំចាក់ឱ្យពេញផ្ទៃខាងលើទាំងអស់ទេ ពោលគឺគេចាក់គ្របត្រឹមតែលើល្វែងគ្រឹះតែប៉ុណ្ណោះ ដោយរក្សាទុកចន្លោះជុំវិញ ត្រង់លើរបៀង ដែលយើងអាចមើលឃើញក្រឿងដំបូល ផ្ទោងផ្លាន និងដៃរណែងផ្នែកខាងក្រោម។
ចំពោះពិតាននោះសោត ក៏ពុំមានគំនូរ ឬការលម្អអ្វីដែរ ដោយគេរក្សាទុកជាផ្ទៃលាតពណ៌ស។ រីឯផ្នែកចុងខាងលិចនៃល្វែងគ្រឹះ គឺជាបល្ល័ង្កតម្កល់ព្រះជីវ៍ ដែលគេរៀបជាបីថ្នាក់។ ប៉ុន្តែបល្ល័ង្កនេះ គេពុំរៀបជាប់នឹងផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្រោយ ដោយរក្សាទុកចន្លោះ។
នៅលើជញ្ជាំងផ្នែកខាងក្នុងព្រះវិហារវត្តកូនសត្វគេពុំឃើញមានគំនូរអំពីពុទ្ធប្រវត្តិឬរឿងជាតកលើជញ្ជាំងដូចវិហារផ្សេងៗឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ គេឃើញមានស្លាកស្នាមសំណេរប្រយោគខ្លីៗ សរសេរនឹងធ្យូង(?) ខ្ពស់ផុតដៃ (ខ្លះសរសេរផ្តេក) មានន័យពាក់ព័ន្ធនឹងសម័យសង្គ្រាម ជាពិសេសនៅលើជញ្ជាំងខាងត្បូងដែលមានឃ្លាខ្លះដូចខាងក្រោម៖
“សូមសមមិត្តកុំសសេរលេងវិហ៊ានេះពេក ប្រយ័ត…យើងស្តី” [សូមសមមិត្តកុំសរសេរលេងវិហារនេះពេក ប្រយ័ត្ន…យើងស្តី]។
“ជយោ! កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធប្រជាជន”។
“ប្រជាជនដែលនៅតំបន់កាន់កាប់បណ្តោះអាសន្ន”។
“សូមជូន…សមមិត្តរួមចិត្ត ស.ម បានបែកពីគ្រួសារធំទៅភូមិដ្ឋានដើមក៏សាងគ្រួសារជាសុភ័កមង្គល័ដ៏បវររបស់មិត្ត ខ្ញុំសូមជូនពរដល់អ្នកទាំងពីរបានសុភ័កមង្គល័ សេចក្តីចំរើនគ្រប់ៗគ្នា ហត្ថលេខា” [សូមជូន…សមមិត្តរួមចិត្ត សមមិត្តបានបែកពីគ្រួសារធំទៅភូមិដ្ឋានដើម កសាងគ្រួសារជាសុភមង្គលដ៏បវររបស់មិត្ត ខ្ញុំសូមជូនពរដល់អ្នកទាំងពីរបានសុភមង្គល សេចក្តីចម្រើនគ្រប់ៗគ្នា ហត្ថលេខា]។
ដូច្នេះជារួមមក ព្រះវិហារវត្តកូនសត្វជាសំណង់បុរាណ ដែលទំនងទទួលឥទ្ធិពលលើទម្រង់សំណង់ស្ថាបត្យកម្មទូទៅពីវិហារវត្តកោះផ្តៅ និងវិហារវត្តព្រៃតាកុយ ដែលស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយពីគ្នា។ ចំពោះការតុបតែងក្បាច់រចនានៅលើព្រះវិហារវត្តកូនសត្វ ហាក់មានលក្ខណៈប្លែក ផ្អែកតាមគំនិតនិងចំណេះរបស់អ្នកស្រុកផ្ទាល់ ជាពិសេសក្បាច់លម្អលើព្រំដំបូល និងរងស្បូវ។ ដោយឡែក ចំពោះសំណេរខ្លីៗលើជញ្ជាំងព្រះវិហារ អាចនាំឱ្យយើងនឹកឃើញតួនាទីព្រះវិហារក្នុងតំបន់ភាគនិរតី ក្នុងសម័យសង្រ្គាម ដែលធ្លាប់ធ្វើជារោងជាង ជាបន្ទាយកងទ័ព ឬជាជង្រុកស្រូវជាដើម។ ប៉ុន្តែកង្វល់ត្រង់នេះ គេគួរមានការសិក្សា និងសាកសួរអ្នកស្រុកឱ្យបានកានតែស៊ីជម្រៅបន្ថែមទៀត៕
———————————
Vihara of Kon Sat pagoda
Kon Sat pagoda or Kirosophea pagoda is located in Kon Sat commune, Tek Chhou district, Kampot province. The Vihara was built on a mount and surrounded by a moat with an entrance from the west. Based on the inscription on the pediment, the Vihara was built in the Buddhist Era of 2502 or 1959 CE. It is one of the oldest in Kampot province after the construction of a Vihara at Koh Pdau pagoda in the Kampong Trach district.
The Vihara of Kon Sat pagoda is a small decorative structure. It has four Jvars and was built on a basement of more than half-meter height and surrounded by balusters. The wall is coated with stucco and decorated with wooden materials. The shape and the decoration of this Vihara are similar to the Vihara at Koh Pdau and Prei Ta Kuy pagoda in Kep province. Each side of Vihara has two staircases, and no additional part of protecting the rain. There are two doors in the front and twelve windows.
The roof has three levels and is covered by fish scale tiles. The top of the roof is decorated with concrete finials and added cross-shape metal flame decoration on a finial in the centre. Besides, the roof has Naga architectural designs running down until the edge of the roof. The edge of the roofs is decorated with different motifs; the garland of flowers, lotuses, and praying deities.
Significantly, pediments provide essential information. It mentions the donation of a group of people with the amount of money 1120 Riels. This pediment was built in year animal Cha by a skillful builder names Pin. It is decorated with the figure of Kala spitting the garland of flowers, a demon holds a neck of Naga, and Hanuman holds a neck of Naga. Besides are the floral motifs. Similarly, the pediment in the west has a similar decoration. It was supported to build by another group of people and paid 1120 Riels in the year animal Kul and by a builder names Chhay.
There are two rows of rounded concrete columns in the interior that support the concrete ceiling. The ceiling is not covering all the area and does not have painting or any decoration. The west part of the interior places the main Buddha statue on a three levels pedestal.
The interior walls do not have any paintings describing Buddha’s life or Jataka tales as in the other Viharas. However, it has many graffitis.
In conclusion, the architectural design of Kon Sat Vihara might influenced by Koh Pdau and Prei Ta Kuy Vihara were located close by. The decoration on this Vihara is not unique, but the decoration is the expression of the people of that time. More importantly, the graffiti reminds us of the function of the Vihara during the war.
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
៣ ហុក សុកុល ២០០៦-២០០៧: ៦៩-៧១
២ ព្រាប ចាន់ម៉ារ៉ា ២០១៧: ១៧
១ សូមអាន “វិហារបុរាណវត្តកោះផ្តៅ” ដោយ ហៀន សុវណ្ណមរកត ផ្សាយលើគេហទំព័រ https://ams.com.kh/khmercivilization/detail/18834 ថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២
